Vebe deneyi, Vebe süresinin belirlenmesi yoluyla taze beton kıvamını tayin etmek amacıyla yapılır.Bu
deney, agrega en büyük tane büyüklüğü 63 mm’den daha fazla olan betonlara uygulanmaz.Vebe
süresi 5 saniyeden daha az ve 30 saniyeden daha fazla olan betonların kıvamı Vebe deneyi için
uygun değildir.
6.2.2 Prensip
Taze beton, kalıp (çökme hunisi) içerisine sıkıştırılarak doldurulur. Kalıp yukarı doğru çekilerek alınır
ve taze beton kütlesi serbest bırakılır. Saydam bir disk beton kütlesi üzerine, betona temas edinceye
kadar indirilerek betonun çökmesi kaydedilir. Titreşim masası çalıştırılır ve saydam diskin alt yüzünün
çimento şerbetiyle tamamen kaplanması (temas etmesi) için geçen süre (Vebe süresi) ölçülür.
6.2.3 Cihazlar
6.2.3.1 Vebe ölçer (konsistometre)
6.2.3.1.1 Silindir şekilli kap, çimento hamurundan olumsuz etkilenmeyen metalden yapılmış, iç çapı
(240 ± 5) mm, ve yüksekliği (200 ± 2) mm olan silindir şekilli (A). Kabın duvar et kalınlığı yaklaşık 3
mm ve taban et kalınlığı da yaklaşık olarak 7,5 mm olmalıdır. Kap su sızdırmaz nitelikte, hor kullanma
durumunda bile şeklini muhafaza etmeye yeterli dayanıklılıkta olmalıdır. Kapta el tutamakları ve
tabanında, titreşim masasına (G) emniyetli şekilde, kelebek başlı civatayla (H) bağlantı sağlayacak
kulaklar (çıkıntılar) bulunmalıdır.
6.2.3.1.2 Kalıp (çökme hunisi), et kalınlığı 1,5 mm.den daha fazla ve çimento hamurundan olumsuz
etkilenmeyen metalden yapılmış olan. Kalıp iç yüzeyinde perçin başlığı benzeri çıkıntı olmamalı, iç
yüzey düzgün olmalı ve yüzeyde oyuk, çentik bulunmamalıdır. Kalıp aşağıda verilen iç ölçülere sahip
içi boş kesik huni şekilli olmalıdır :
− Taban çapı : (200 ± 2) mm ,
− Üst yüz çapı : (100 ± 2) mm ,
− Yükseklik : (300 ± 2) mm.
Kalıbın alt ve üst yüzü açık, biribirine paralel ve yüzler kalıp boyuna eksenine dik olmalıdır. Kalıbın üst
kısmında, yaklaşık olarak kalıp yüksekliğinin 2/3’ünde, deney esnasında kalıbı, içerisine sıkıştırılarak
doldurulmuş betondan, düşey yönde yukarı doğru çekebilmek için gerekli iki el tutamağı bulunmalıdır.
6.2.3.1.3 Disk, saydam ve yatay (C) konumda, kılavuz yuva (E) içerisinde düşey olarak kayan ve vida
(Q) ile sıkıştırılarak konumu sabitlenebilen çubuğa (J) monte edilmiş olan. Kılavuz yuva yatay
düzlemde elle döndürülebilen kola (N) bağlanmış olmalıdır. Dönebilen kol aynı zamanda bir huniyi (D)
de tutmalıdır. Çökme kalıbı, silindirik kap içerisine merkezlenerek yerleştirildiğinde, huninin altı, çökme
kalıbının üst yüzüne uymalıdır. Dönen kol, bir tutucu yuva (M) içerisine yerleştirilmeli ve bir vida (F) ile
belirli bir konumda sabitlenebilmelidir. Kullanım esnasında, çubuk ve huni ekseni ile silindirik kap
ekseni aynı doğrultuda çakışmalıdır. Saydam diskin çapı (230 ± 2) mm ve kalınlığı (10 ± 2) mm
olmalıdır. Saydam disk üzerine (P) kütlesi yerleştirilmelidir. Birbirine monte edilmiş çubuk ve saydam
diskten oluşan hareketli parçaların, bu kütleyle birlikte toplam kütlesi (2750 ±50 ) g olmalıdır. Hareketli
çubuk, beton çökmesini belirleyebilmek üzere 5 mm aralıklarla bölümlenmiş olmalıdır.
6.2.3.1.4 Titreşim masası (G), (380 ± 3) mm uzunlukta ve (260 ± 3) mm genişlikte olan. Titreşim
masası, üç lâstik ayak üzerine oturan içi boş kaide (K) üzerine, dört adet titreşim yutucu parça
kullanılarak yerleştirilmelidir. Titreşim oluşturucu ünite (L), masanın altına emniyetli şekilde monte
edilmelidir. Titreştirici 50 Hz ile 60 Hz arasındaki anma frekansında çalışmalı ve üzerinde boş kap
bulunduğu durumda masanın düşey genliği yaklaşık olarak ± 0,5 mm olmalıdır.
6.2.3.1.5 Sıkıştırma (şişleme) çubuğu, yaklaşık 600 mm uzunlukta ve 16 mm çapında, ucu
yuvarlatılmış, daire kesitli düz, çelikten yapılmış olan.
6.2.3.1.6 Kronometre veya saat, süreyi 0,5 saniye doğrulukla ölçmeye uygun özellikte olan.
6.2.3.1.7 Tekrar karıştırma kabı, su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz
etkilenmeyen özellikte malzemeden yapılmış, rijit yapılı, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağızlı kürek
kullanılarak, betonun tamamiyle tekrar karıştırılmasına uygun olmalıdır.
6.2.3.1.8 Kürek, kare ağızlı.
Kare ağız, tekrar karıştırma kabı içerisindeki betonun uygun şekilde karıştırılabilmesi için gereklidir.
6.2.3.1.9 Kepçe, yaklaşık 100 mm genişlikte.
124
6.2.4 Deney numunesi
Beton numunesi, TS EN 12350-1’e uygun olarak alınmalıdır.
Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek
kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır.
6.2.5 İşlem
Vebe ölçer, yatay konumdaki rijit bir taban üzerine yerleştirilir ve silindir şekilli kap (A) titreşim
masasına (G) kelebek başlı civatalarda (H) sıkıca bağlanır. Çökme kalıbı (B) nemlendirilir ve silindirik
kabın içerisine yerleştirilir. Tutma kolu döndürülerek huni (D), çökme kalıbı üzerine getirilir ve kalıba
temas edecek şekilde indirilir. Sabitleme vidası (F), çökme kalıbı, silindirik kap içerisinde, tabandan
yukarıya hareket etmeyecek şekilde sıkıştırılır.
Alınan taze beton, çökme kalıbına, eşit kalınlıkta üç tabaka halinde ve her tabakanın sıkıştırılmış
durumdaki kalınlığı, kalıp yüksekliğinin yaklaşık olarak 1/3’ü olacak şekilde doldurulur. Doldurma
esnasında her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile 25 defa şişlenerek sıkıştırılır. Sıkıştırma çubuğu darbeleri,
her tabakanın yüzey alanına düzgün dağılmalıdır. En alt tabakanın sıkıştırılması esnasında, darbelerin
yüzeye düzgün dağıtılması için, sıkıştırma çubuğunun düşey doğrultuya göre hafifçe yatırılması ve
darbelerden en az yarısının kenardan merkeze doğru spiral oluşturacak noktalara vurulması gerekir.
En alt tabaka, bütün derinliğince tabana sert darbe vurulmamaya dikkat edilerek sıkıştırılır. İkinci ve
son tabaka bütün derinliğince, sıkıştırma çubuğu bir alt tabakaya da hafifçe işleyecek şekilde
sıkıştırılmalıdır. En üst tabakanın doldurulmasında, sıkıştırma işlemine başlanılmadan önce beton
seviyesinin kalıp üst yüz seviyesinden daha yukarıda olması sağlanmalıdır. En üst tabakanın
sıkıştırılması esnasında, taze beton seviyesinin kalıp üst yüz seviyesinden daha aşağıya düşmesi
halinde, beton seviyesinin sürekli olarak kalıp üst yüz seviyesinden daha yukarıda olması sağlanacak
şekilde beton ilâve edilmelidir. En üst tabakanın sıkıştırılma işlemi tamamlanınca, sabitleme vidası (F)
gevşetilir, huni (D) yukarıya kaldırılır ve huni silindirik kap dışına gelecek şekilde kol çevrilir, vida (F)
yeni konumda tekrar sıkılır.Bu esnada çökme kalıbının (B) yukarıya kalkmaması ve betonun silindirik
kap (A) içerisine yayılmasını önlemek için gerekli tedbirler alınmalıdır. Çökme kalıbının üst
seviyesinden taşan fazla beton, sıkıştırma çubuğuna kesme ve yuvarlama hareketleri yaptırılarak
sıyrılıp alınır ve yüzey tesviye edilir. Kalıp (B), el tutamaklarından tutularak düşey şekilde yukarıya
doğru çekilerek alınır. Kalıbın çekilme işlemi 5 saniye . 10 saniye arasındaki sürede tamamlanmalı,
kalıp sabit hızda çekilmeli, bu esnada beton kütlesine yanal hareket veya burulma hareketi
yaptırılmamalıdır.
Betonun Şekil 2b’de gösterildiği gibi kayması, Şekil 2c’de gösterildiği gibi tamamen çökmesi veya
silindirik kap iç yüzeyine (A) temas eder şekilde çökmesi halinde bu durum kaydedilmelidir. Betonun
silindirik kap (A) iç yüzeyine temas edecek kadar çökmemesi ve Şekil 2a’ da gösterilen çökmenin
oluşması halinde bu durum kaydedilmelidir.
Kol çevrilerek saydam disk (C) beton kütlesi üzerine getirilir, vida (Q) gevşetilir ve disk betona temas
edinceye kadar dikkatlice indirilir.
Betonda düzgün çökme olması şartıyla, disk (C), beton kütlesinin en yüksekteki noktasına temas eder
ve bu esnada vida (Q) sıkılır. Çubuk üzerindeki bölümlerden (J), beton çökmesi okunur ve kaydedilir.
Vida (Q), saydam diskin (C) silindirik kap içerisinde kolayca aşağı hareket etmesini ve beton kütlesi
üzerine tam oturmasını temin etmek üzere gevşetilir.
Çökmenin düzgün olmaması halinde, vida (Q), saydam diskin (C), silindirik kap içerisindeki betona
oturacak kadar kaymasını sağlayacak şekilde gevşetilmelidir.
Titreşim masası çalıştırılır ve aynı anda kronometre başlatılır. Bu işlem yapılırken taze betonun nasıl
sıkıştığı saydam diskten gözlenir. Diskin (C) alt yüzeyi, çimento hamuru ile tamamen kaplandığı an
kronometre ve titreşim durdurulur. Geçen süre bir saniye doğrulukla kaydedilir.
Deney işlemi, betonun kalıba doldurulmaya başlanılmasından itibaren herhangi kesinti olmaksızın 5
dakika içerisinde tamamlanmalıdır.
Taze beton kıvamı, olabilecek rutubet kaybı veya çimento hidratasyonu nedeniyle zamanla değişir. Bu
nedenle birbiriyle kıyaslanabilecek sonuçlar alınabilmesi için farklı numuneler üzerinde yapılacak
deneylerin, karışımdan sonra sabit bir süre içerisinde yapılması gereklidir.
6.2.6 Deney sonuçları
Kronometreden okunan süre, en yakın saniyeye yuvarlatılarak kaydedilir. Bu değer, deneye tâbi
tutulan taze betonun kıvamını ifade eden Vebe süresidir.
125
126