Rusya ve Türkiye Ekonomik İlişkileri

RUSYA’NIN DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ ÜYELİĞİ ÖNCESİ VE SONRASI

Şeyda ÇOLAK

Mart 2012

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ………………………………………………………………………………………………………………….1

2. GÜNÜMÜZ RUSYASI VE EKONOMİK VERİLER……………………………………………2

2.1.Rusya Ekonomisine Genel ………………………………………………………………………….3

2.1.1. Temel Bilgiler………………………………………………………………………………………4

2.1.2. Ekonomik Veriler……………………………………………….……………………..……….5

2.1.3. İklim…………………………….…………………………………………………….……………….6

2.1.4. Rusya-Türkiye Arasında Ulaştırma ve Taşıma……………………………..…….7

2.2.Rusya’nın Dış Ticareti………………………………………………………………………………..9

2.2.1. Dünya ile Dış Ticareti……………………..…………………………………………….…….10

2.2.2. Dış Ticaret Politikası……………………………………………………………………………11

2.2.3. İthalatta Uygulanan Vergiler ve Tarifeler…………………………………………. 13

2.2.4. Ürün Standardı ile İlgili Uygulamalar…………………………………………………14

2.2.5. Karantina Belgeleri…………………………………………………………………………….14

2.2.6.  Rusya’ya Yapılan Yabancı Yatırımlar………………………………………………15

2.3. Türkiye-Rusya İlişkilerinin Tarihçesi………………………………………………………. 16

2.3.1  Türkiye-Rusya Dış Ticareti…………………………………………………………….…….18

2.3.1.1. İhracat-İthalat Verileri……………………………………………………………………..18

2.3.1.2. İki Ülke Arasındaki Anlaşmalar…………………………………………………………19

2.3.2.1. Karadeniz Ekonomik İşbirliği…………………………………………………………….19

2.3.2.2. Doğal Gaz Anlaşması…………………………………………………………….……………19

2.3.2.3. Nükleer Santral Anlaşması……………………………………………………………….21

2.3.2.4. Turizm Alanında İlişkiler………………………………………………………………..21

2.3.2.5 Basitleştirilmiş Gümrük Hattı Uygulaması………………………………………22

3. RUSYA-DTÖ ANLAŞMASI……………………………………………………………………..……….23

3.1.1. Rusya’nın Verdiği Taahhütler………………………………………………………………24

3.1.2. Tarifeler………………………………………………………………………………………………24

3.1.2.1. Mevcut Tarifeler ve Oranları  ………………………………………………..…………25

3.1.3. Hizmetler………………………………………………………………………………….………..25

3.1.4. Kamu Alımları……………………………………………………………………………………26

3.1.5. Tarımsal Sübvansiyonlar…………………………………………………………..………26

3.1.6. Havacılık………………………………………………………………………………..…………..26

3.1.7. Özelleştirmeler………………………………………………………………………..…………26

3.1.8. Gümrük Ücretleri………………………………………………………………………………26

3.1.9. Alkol…………………………………………………………………………………………………..26

3.1.10. Otomotiv………………………………………………………………………………….……….26

3.1.11. Bitki ve Hayvan Sağlığı………………………………………………………………………26

3.1.12. Doğalgaz……………………………………………………………………………………..…….27

3.1.13. Demiryolları………………………………………………………………………………….…27

3.1.14. İhracat Vergileri………………………………………………………………………………..27

4. SONUÇ  …………………………………………………..……………………………………………………28

KAYNAKÇA …………………………………………………………………………………………….………29

GİRİŞ

1990 lı yılların başında SSCB(Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) nin dağılmasından sonra çoğulcu demokrasi ve liberal ekonomik düzene geçiş yapan Rusya’nın 1993 yılında başvurduğu DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü) üyeliği 15.12.2011 de Cenevre konferansında resmen kabul edildi.

1.9 trilyon dolarlık ekonomik büyüklüğe sahip olan Rusya, DTÖ’ye üye olan 155. ülke olmuştur. Çin’in ardından DTÖ’ ye katılan ikinci en büyük ekonomi olarak Rusya’nın üyeliği dünya ticaretinde yaşanan en geniş kapsamlı serbestleşme adımlarından birini oluşturmaktadır. Rusya’nın DTÖ’ ye katılımıyla DTÖ, dünya ticaretinin yüzde 92’sini temsil eder hale gelecektir. Böylesine büyük bir ülkenin katılımı kuşkusuz Dünya ticaretine olumu katkıda bulunacaktır. Rusya’nın DTÖ’ ye üyeliğiyle Rusya ile iş yapan tüm uluslararası firmalar daha şeffaf ve öngörülebilir bir ticaret gerçekleştirebileceklerdir. Rusya’nın uyguladığı tarifeler azalacak, ithalat ve ihracat üzerindeki kısıtlamalar kaldırılacak,  ticaret serbestleşecektir. Rusya ile diğer ülkeler arasında DTÖ’ nün uluslararası ticarette koyduğu kurallar hâkim olacaktır. Oluşacak güven ortamı ile Rusya’ya yapılacak doğrudan yatırımlarda artış olacak ve bundan Rusya kadar ekonomik krizden söz edilen şu günlerde başta Rusya’ya komşu ülkeler, AB ve Dünya ekonomisi olumlu yönde etkilenecektir.

Rusya’nın güney komşusu olan Türkiye’nin de bu olumlu gelişmelerden etkilenmesi kaçınılmazdır. Özellikle dış ticaret açığımızın gündemde olduğu ve yüksek seviyelerde seyretmekte olduğu bu günlerde Rusya’nın üyeliği Türkiye için özel bir öneme sahiptir. Rusya’nın DTÖ üyesi olmasıyla önümüzdeki 5 yılda 100 milyar dolara çıkması beklenen Rusya ticaretimizin olumlu gelişmesi için yüzde 21.4 olan ihracatımızın ithalatı karşılama oranını değiştirecek ihracat artırıcı projeler geliştirilmelidir.

2. GÜNÜMÜZ RUSYASI VE EKONOMİK VERİLER

2.1.Rusya Ekonomisine Genel Bakış

2.1.1. Temel Bilgiler

Dünyanın en büyük  yüzölçümüne sahip ülkesi olan Rusya 11 farklı zaman dilimine bölünmüştür ve 14 ülkeyle sınır komşusudur. Toplam nüfusu 143 milyon olan Rusya’nın son yıllarda nüfusu azalmakta ve nüfus yaşlanmaktadır. Bu durumu önlemek üzere hükümetin bir dizi önlemleri mevcuttur. Bu önlemler sonucunda nüfusun gerileme hızı 2012 yılında %1,8 ‘e düşmüştür. En büyük şehirler başkent Moskova, sonrasında ise St.Petersburg, Novosibirsk, Nizhny Novgorod ve Yekaterinburg’dur.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)’nin dağılmasıyla 1991 yılında Rusya Federasyonu kurulmuştur. Rusya iki parlamentolu bir başkanlık sistemi ile yönetilen federal bir yapıya sahiptir. Rusya Federasyonu, farklı idari birimlere bölünmüştür. Bu birimler merkezi devlete bağlı, ama kendi yasalarıyla yürütme, yasama ve yargı organlarına sahip özerk birimlerdir. Bunların 21’i cumhuriyet, 9’u kray, 49’u vilayet (oblast), 2’si federal statüde kent, 1’i özerk bölge ve 4’ü özerk yöredir (okrug). Rusya Federasyonu’na bağlı olan 21 cumhuriyetin her birinin kendi anayasası ve devlet başkanı vardır. Federasyonun yürütme erki başbakan başkanlığındaki hükümet iken, yasama yetkisi alt meclis olan Duma ve üst meclis olan Federal Meclis’e aittir. Mart 2012 tarihinde yapılan seçimlerde Vladimir Putin Devlet Başkanı olarak seçilmiştir. Başbakanlık görevine ise Dmitry Medvedev atanmıştır.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimi üyesi olan Rusya Federasyonu, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve Kuzey Atlantik İşbirliği Konseyi’nin de (NACC) üyesidir

Tablo 1: Temel Bilgiler

Ülke Adı :                                                           Rusya Federasyonu

Yönetim Biçimi :                                              Başkanlık Tipi Cumhuriyet – Federasyon

Başkent :                                                            Moskova

Devlet Başkanı:                                               Vladimir Vladimirovich PUTIN

Başbakan :                                                         Dmitriy Anatolyevich MEDVEDEV

Nüfus:                                                 143 milyon

Yüzölçümü :                                                      17.075.200 km² (dünyada 1.)

Resmi Dil :                                                          Rusça

Okuryazarlık Oranı :                                       % 99.4

Para Birimi:                                                        Ruble (1USD=29,43 RUB Nisan 2012)

Zaman Dilimi :                                   + 3 GMT (Moskova)

Kaynak: İGEME, 2011

2.1.2 Ekonomik Durum

Rus ekonomisi Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra önemli ölçüde küçülmüştür. 1990’lı yılların sonunda doğal gaz ve petrol gibi doğal kaynak ürünlerinin dünya piyasalarında değerlerinin artmasıyla, Rus ekonomisi de yeniden büyümeye başlamıştır. Bugün Rusya, sahip olduğu zengin doğal kaynaklar ve insan gücüyle dünyanın 7. büyük ekonomisidir (IMF Dünya Ekonomik Görünümü Raporu, 2011).

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra merkezi planlama anlayışıyla yönetilen ekonomiden küresel marketlerle bütünleşmiş piyasa ekonomisine geçen Rusya, 90’lar boyunca enerji ve savunma sanayi haricinde sanayisinin önemli kısmını özelleştirmiştir. 1998 finans krizinden sonra Rusya’da ortalama büyüme hızı yüzde 7 olmuştur. Bu dönemde Rusya’nın büyümesinde özel tüketim harcamalarının artması etkili olmuştur. Ücretlerdeki ve emekli maaşlarındaki artış hane halkı tüketim harcamalarını artırmıştır. Rus ekonomisinin hızlı değişen mal piyasalarındaki koşullara göre şekillenmesi, sürdürülebilir büyümenin dünya mal fiyatlarına bağlı olacağını göstermektedir. 2011 verilerine göre Rusya’da Gayrisafi Yurt İçi Hâsıla(GSYİH) 1.885 milyar $ olarak gerçekleşmiş, kişi başına düşen GSYİH ise 16,700 dolar olmuştur. 2008 yılında yüzde 2,1 olan sınaî üretim artış hızı ise 2010 yılında yüzde 8, 2011 yılında ise %5 olarak gerçekleşmiştir. Rusya dünyanın en büyük doğalgaz ve ikinci büyük petrol ihracatçısı konumundadır. 2011 yılında ekonominin büyüme hızı yüzde 4,3 olarak gerçekleşmiştir.

Uzun yıllar boyunca, merkezi planlama anlayışı ile yönetilen, dışa kapalı ekonomiden piyasa koşullarına göre yönetilen ekonomiye geçişin günümüzde devam ettiğini söylemek mümkündür. Geçmiş dönemde ülkede ağırlıklı olarak sanayi sektörüne önem verilmiş ve ağır sanayi yatırımları geliştirilmiştir ve günümüzde de yakıt, enerji ve metalürji üretimi toplam sınaî üretimin %35’inden fazlasını oluşturmaktadır. Buna paralel olarak büyük ölçekli işletmeler ekonomide hakim durumdayken KOBİ’lerin GSYİH dan aldığı pay % 10-15 civarındadır. Sanayi üretimi ağırlıklı olarak Moskova, St.Petersburg, Nizhny Novgorod ve Yekaterinburg kentlerinde yoğunlaşmaktadır.

Rusya 2007 yılında başlattığı ekonomik programlar ile yüksek teknoloji ağırlıklı sektörlere yatırım yapmayı hedeflemektedir. Bu koşullar göz önüne alındığında mülkiyet haklarının güçlendirilmesi ve özel sektöre devlet müdahalesinin azaltılması üstünde durulan konular arasındadır. Ayrıca, Rusya’nın büyümesini devam ettirmek için azalan çalışma çağındaki nüfusa karşı ve KOBİ’lerin pazara girmelerini kolaylaştıracak önlemler alması gerektiği vurgulanmaktadır.

EKONOMİK GÖSTERGELER, 2011

GSYİH (milyar $) : 1.885

GSYİH Sektörlere göre dağılım ;

Tarım: % 4,2

Sanayi: % 37

Hizmetler: % 58,9

Reel büyüme (%) 4,3

Kişi Başı Gelir ($) 16.700

Enflasyon Oranı (2011 %) 8,9

İşsizlik oranı (%) 6,8

İhracat (milyar $) 498,6

İthalat (milyar $) 310,1

Dış İşlemler Dengesi (milyar $) 188,5

Dış Borç (milyar $) 519,4

KDV % 18

Kurumlar Vergisi % 20

Doğal Kaynakları : Petrol, Doğal gaz, kömür, mineraller, kereste

Endüstri Ürünleri : Kömür, petrol, gaz, kimyasallar ve metaller, makine üretimi, gemi inşaat sanayi, kara ve demiryolu taşımacılığı ekipmanları, iletişim ekipmanları, traktörler ve inşaat ekipmanları,  elektrik enerjisi üretimi, medikal ve bilimsel araçlar, dayanıklı tüketim malları, tekstil, gıda sanayi

Tarım ürünleri; Tahıl, şeker pancarı, ayçiçeği tohumu, sebze ve meyveler, kırmızı et, süt

(Kaynak: CIA Factbook, 2011-İGEME, 2011)

Ulaşım ve enerji sektörüne bakıldığında Rusya’da 2010 verilerine göre 1.213 havaalanı, 87.157 km uzunluğunda demiryolu, 982.000 km karayolu ve 102.000 km denizyolu bulunduğu görülmektedir. Geniş bir coğrafyaya sahip olan Rusya’da ulaşımda, özellikle yük taşımacılığında demiryolu yaygın olarak kullanılmaktadır.

Zengin enerji kaynaklarına sahip olan Rusya dünyanın en büyük doğalgaz rezervine, ikinci en büyük kömür rezervine ve sekizinci en büyük petrol rezervine sahiptir. Rusya dünyanın en büyük doğalgaz ihracatçısı ve ikinci en büyük petrol ihracatçısıdır. Bu durum, enerjide dışa bağımlı olan Türkiye’yi kuzey komşusu olan Rusya ile enerji alanında işbirliğine yöneltmektedir. “Rus Doğal Gazının Karadeniz Altından Türkiye Cumhuriyeti’ne Sevkiyatına İlişkin Hükümetler arası Anlaşma” 15 Aralık 1997’de imzalanmış ve aynı tarihte yılda 16 milyar m3 doğal gaz alımına yönelik 25 yıl süreli üçüncü Doğal Gaz Alım Satım Anlaşması imzalanmıştır. Türkiye Rusya Federasyonu’nun AB’den sonra ikinci büyük doğal gaz pazarı haline gelmiştir. Hattın resmi açılış töreni Türk-Rus-İtalyan Başbakanların katılımlarıyla 17 Kasım 2005 tarihinde Samsun’da gerçekleştirilmiştir.1.236 km (Samsun-Ankara kesimi: 501 km) uzunluktaki hat üzerinden doğal gaz alımına 2003 yılında başlanmıştır (Dışişleri Bakanlığı, 2011).

2.1.3 İklim

Büyük bir coğrafi alana sahip olan Rusya’nın iklimi de bölgelere göre önemli değişiklikler göstermektedir. Ülkenin büyük kısmı ılıman iklim kuşağında yer almaktadır. Karadeniz kıyılarında subtropikal iklim görülürken, Sibirya’da iklim sertleşmektedir. Rusya’nın en büyük ticaret hacmine sahip Başkent Moskova’da en sıcak ay olan Temmuz’da ortalama sıcaklık 13–23 °C olurken en soğuk ay olan Ocak ayında sıcaklılar -9 ile -16 °C arasında olmaktadır.

2.1.4. Rusya-Türkiye Arasında Ulaştırma ve Taşıma

Çok geniş topraklara yayılan Rusya’da genel olarak taşımacılık altyapısı yeterince gelişmemiş olup, yeni yatırımlara ihtiyaç bulunmaktadır. Ülke içi yük taşımacılığının büyük çoğunluğu demiryolları ile yapılmaktadır. Karayolları ağının genişletilmesi gerekmektedir. Türk Hava Yolları’nın İstanbul-Moskova arasında günde 3 defa olmak üzere her gün tarifeli uçuşları bulunmaktadır. Rus hava yolu şirketi Aeroflot’un da her gün İstanbul’a uçuşları vardır. Kent içi ulaşımda, özellikle Moskova’da iş görüşmelerine saatinde ulaşmak için metronun tercih edilmesi yararlı olacaktır. Moskova’da trafik yoğunluğu önemli bir sorundur bu nedenle iş görüşmeleri için adres verilirken genellikle en yakın metro istasyonu da belirtilmektedir. Metro istasyonları’ndaki tabelalar Kiril alfabesi ile yazılmaktadır. Bu nedenle hem Latin hem de Kiril alfabeleri ile hazırlanmış bir metro haritası temin edilmelidir.

Rusya ile ülkemiz arasında karayolu taşımacılığı sırasında yaşanan sıkıntılar aşılmış bulunmaktadır. Türkiye’den Rusya’ya karayolu taşımacılığı Ukrayna ve Beyaz Rusya üzerinden gerçekleşmektedir. Ayrıca malların Novorossisk limanına kadar deniz yoluyla, buradan ise karayolu ile taşınması da sıklıkla tercih edilen bir taşıma şeklidir. Ancak, Rusya ile demiryolu taşımacılığının geliştirilmesi ulaşımın ucuzlatılması açısından önemlidir. İki ülke arasındaki Ro-Ro taşımacılığının da ucuz ve sistematik bir hale getirilmesi, konteynır taşımacılığının yapıldığı başlıca limanlar olan Rostov ve Novorossisk’de ticareti kolaylaştıracaktır. Ürünlerin karayolu ile Rusya’ya ulaşması 7–8 gün sürmekte, ürünler gümrüklerde yaklaşık 2 gün beklemekte ve sonuç olarak alıcıya yaklaşık 10 günde ulaşmaktadır.

Taşımacılık maliyetleri tercih edilen taşıma türüne, döneme, taşınan malın cinsine ve miktarına göre değişmektedir. Bununla birlikte, TIR ile yapılan taşımalarda maliyet, TIR başına 6000-7000 Dolar arasında değişmektedir (İGEME Rusya Ülke Raporu, 2010).

İlk deneme seferini 25 Aralık 2010 tarihinde Rusya’ya gerçekleştiren tren-ferry ile sağlık kontrolünden geçen 550 ton kuru gıda ve margarin güvenli bir şekilde Kavkaz Limanı’na ulaştırılmıştır. 2011 yılının sonuna kadar yaklaşık 500 bin ton ürün sevkıyatının gerçekleştiği Samsunport Limanı’nın Sanayi İskelesi’nde ürün sevkıyatı çalışmaları tüm hızıyla sürmektedir. Türk vagonları ile gelip ray aralıklarının farklı olması sebebiyle aktarma yapılarak Rusya’ya gönderilen ürünlerin, tren-ferry hattının devreye girmesiyle birlikte rıhtıma yanaşacak feribotlardan indirilen Rus vagonların bojileri Türk bojileri ile değiştirilerek mallar boşaltılmadan varacağı noktalara ulaştırılması sağlanacaktır.

Rusya Kavkaz Cumhuriyeti ile yapılan tren vagonu taşıma anlaşması 24 Mart 2012 tarihli Resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Rusya Federasyonu’na yönelik ulaşımın daha elverişli hale getirilmesi yönünde  sınır komşumuz bulunan Gürcistan üzerinden Rusya Federasyonu’na karayolu ile geçişleri sağlayacak alternatif  Kazbegi-Yukarı  Lars-Verhni  sınır kapsının açılması yönünde çalışmalar yürütülmektedir.

Tarihi İpek yolu’na alternatif olabilecek hatta daha da rantabl olduğu düşünülen yeni transit geçiş güzergahındaki Kazbegi-Yukarı Lars-Verhni kapısının açılması ile Türk ihracatçı ve lojistik firmaları  diğer alternatiflere oranla daha kısa sürede ve daha düşük maliyetle Gürcistan üzerinden Rusya Federasyonu’na karayolu ile ulaşma imkanı bulacaktır.

Söz konusu güzergâh ayrıca Rusya Federasyonu Mahackale kentinden Hazar denizi üzerinden feribotla Türkmenistan,  Kazakistan, Hindistan ve Çin gibi ülkelere daha kısa sürede ulaşım imkânı sağlaması açısından da önemli avantajlar sunmaktadır.

2023 yılında Ülkemiz için belirlenen 500 Milyar Dolarlık ihracat hedefine ulaşılabilmesinde hiç şüphe yok ki lojistik ve yeni ulaşım güzergâhlarının büyük önemi bulunmaktadır. Bugün için dünya genelinde yükselen ekonomilere bakıldığında büyüme performansı açısından sürekli güçlenen Rusya ve bu bölgede bulunan Türk Cumhuriyetleri ve diğer Orta Asya Ülkeleri gelecekte en önemli ihraç pazarlarımız arasında yer alacaktır. Bundan dolayı bu ülkelere yönelik ulaşım alt yapısı ve alternatif ulaşım güzergâhlarının geliştirilmesi büyük önem ihtiva etmektedir.

Bu amaç çerçevesinde Rusya ve hinterlandı Ülkelere yönelik ihracatımızda yaşanan ulaşım altyapısındaki yetersizliklerden kaynaklanan sorunlarının bir an önce çözüme kavuşturulması amacıyla alternatif ve elverişli ulaşım güzergâhlarının araştırılması ve dış ticarette kullanımının sağlanması yönünde çeşitli çalışmalar yapılmalı ve Resmi mercilere iletilmelidir.

2.1.5. Dağıtım Kanalları
Son yıllarda özellikle Moskova ve St. Petersburg gibi büyük kentlerde dağıtım kanalları düzenli bir yapıya kavuşmuştur. Moskova’da tüketim malları piyasasında büyük miktarda alım yapabilecek büyük ölçekli perakende mağazaları açılmıştır. Şehrin içi ve çevresinde büyük alışveriş merkezleri açılmış ve perakende sektörünün önemi artmıştır.

Rusya’da çok sayıda batı tarzı mağazanın açılmasına rağmen hala dağıtım ve perakendeciliğin önemli bir kısmı büfeler ve açık pazarlar aracılığı ile yapılmaktadır. Pazarda başarılı olan işletmeler dağıtım kanallarında bu seçeneği de unutmamaktadır. Türk firmaları için Moskova ve St. Petersburg haricindeki bölgelerde de önemli pazar fırsatları bulunmakta olup, bu fırsatların değerlendirilmesi için firmalar tarafından pazarın yerinde araştırılmasında yarar görülmektedir.

St. Petersburg, Rusya’nın Avrupa bölgesine yönelik tüketim ve sanayi mallarının ana giriş limanıdır. Vladivostok ise Rusya’nın Uzak doğusu için ana giriş limanıdır.

2.2.Rusya’nın Dış Ticareti

2000 yılından itibaren Ruble’nin yeniden değerlenmeye başlaması ve petrol ihracat gelirlerindeki artış sayesinde yeniden artmaya başlayan iç talebe bağlı olarak küresel kriz öncesinde ithalatta artış eğilimi gözlenmiştir. İthalat hacmi 2008 yılında %31 artış göstermiştir. Küresel mali kriz nedeni ile iç talepte düşüş olmuştur; bu nedenle ülkenin ithalat hacminde 2009 yılında ciddi ölçüde daralma olmuştur. 2010 yılında krizden çıkış sürecinin başlaması ile birlikte Rusya’nın ihracatında % 31, ithalatında ise % 37 artış olmuştur. 2011 yılına bakıldığında ise ticaret hacminde 50 milyar artış meydana gelmiştir. Ticaret hacmi, 2012 yılı beklentisinin gerçekleşmesi durumunda 2005 yılına göre %100 oranında artmış olacaktır.

2.2.1. Dünya ile Dış Ticareti

Tablo 1: Dış Ticaret Göstergeleri (Milyar Dolar)

Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Russia Country Report Ocak 2011, Rusya Federal Gümrük Servisi, Rusya Merkez Bankası, T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği

Rusya’nın ihracatından en fazla pay alan ürünler başta petrol ve gaz olmak üzere ham maddelerdir. Ülkenin ithalatında en önemli paya sahip olan ürün grupları ise makine ve ekipman, tüketim malları, ilaçlar, et, şeker ve yarı işlenmiş metal ürünlerdir. Ülke ithalatının yaklaşık %40’ını makine ve ekipman sektörü, yaklaşık %20’sini tarım ve gıda sanayi ürünleri oluşturmaktadır. İthalatta önemli yer tutan diğer ürün grupları ise kimyasallar ve eczacılık ürünleridir.

İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (milyon Dolar)

Kaynak: İGEME, 2011

İthal Ettiği Başlıca Ürünler (milyon Dolar)

Avrupa Birliği Rusya’nın en önemli ticaret ortağıdır. 2010 yılında AB ülkeleri ile ticaret toplam ticaretin % 49’unu oluşturmuştur. AB’nin Rusya’nın ticaretindeki payı 2009’da % 50,4 olmuştur. BDT ülkelerinin Rusya’nın ticaretindeki payında 2009 yılına göre değişiklik kaydedilmemiş olup, 2010 yılı payı %  14,6’dır. Avrasya Ekonomik Topluluğu (Eurasec) ile ticaretin toplam ticaretteki payı 2010 yılında %  8,7’den % 7,8’e gerilemiştir. Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği Örgütü (APEC)’nün toplam ticaretteki payı ise 2009’da % 20,7 iken 2010’da % 23,3’e yükselmiştir.  Türkiye, Rusya’nın 2010 yılı ihracatında 5., ithalatında ise 11. sıradadır.

2.2.2. Dış Ticaret Politikası

Rusya DTÖ başvurusu öncesinde ekonomik ilişkilerini geliştirmek üzere özelikle eski SSCB ülkeleri ve çevre ülkelerle ekonomik iş birliği anlaşmaları yapmıştır.

Başlıca yapmış olduğu ekonomik işbirliği anlaşmaları şunlardır;

• Bağımsız Devletler Topluluğu(BDT) ile ülkeleriyle serbest ticaret anlaşması.

• AB ile 1996 yılından itibaren ortaklık ve işbirliği anlaşması.

• 2000 yılından itibaren geçerli olmak üzere Rusya, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan,Tacikistan ve Özbekistan arasında Avrasya Ekonomik Topluluğu anlaşması faaliyete geçmiştir.

• Rusya, Beyaz Rusya ve Kazakistan arasında 2010 yılında gümrük birliği kurulmuştur.

• Kazakistan ile ortaklaşa kurulmuş olan 1,5 Milyar Dolar kayıtlı sermayeli Avrasya Katılım Bankası.

Yukarıda belirtilen anlaşmaların ortak özelliği incelendiğinde özellikle ekonomik çıkarları bulunan eski SSCB ülkeleri ile olan ekonomik ilişkilerinin devamını sağlamak üzere anlaşmalar yapıldığı ve bu ülkelerdeki nufuziyetinin devamı yönünde politikalar uygulandığı görülmektedir. Ancak bu anlaşmaların sınırlı bir çevrede olduğu ve AB dışında düşük ekonomik güçteki ülkeler ile yapıldığı göz önüne alındığında Rusya’nın potansiyeli ile örtüşmemektedir.

2.2.3. İthalatta Uygulanan Vergi Ve Tarifeler

İthalatta uygulanan vergiler genel olarak üç çeşit olarak uygulamaktadır:

• Gümrük vergileri

• KDV

• Bazı ürünlere uygulanmakta olan özel tüketim vergileri

Rusya gümrük vergilerini “Uluslararası Armonize Eşya Tanımı ve Kodlama Sistemi”ne göre uygulamaktadır. Gümrük vergileri yüzde olarak ya da birim başına Avro cinsinden veya bu iki yöntemin birleşimi üzerinden uygulanmaktadır.

Bağımsız Devletler Topluluğu’ndan yapılan ithalatta gümrük vergisi muafiyeti bulunmaktadır. Rusya DTÖ öncesinde de En Çok Kayrılan Ülke (MFN) statüsündeki ülkelere ithalatta en düşük gümrük vergisi oranları uygulamaktadır. Gümrük vergileri ithalatının büyük çoğunluğunu teşkil eden ürünler için %5, %10, %15 ve %20 oranlarında uygulanmaktadır. Yalnızca bazı belirli ürünler bu dört grup haricinde daha yüksek oranlarda vergilendirilmektedir. Örneğin beyaz şeker %40, sigara %30, otomobiller %25 ve kümes hayvanları eti %25 gümrük vergisi oranına tabidir. Ülkede ortalama gümrük vergisi %11’dir.Rusya ile ticarette yaklaşık 130 ülke MFN statüsünden yararlanmaktadır.

İthal ürünler için gümrük vergisi dışında uygulanan vergiler; Katma Değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisidir. Uygulanan Katma Değer Vergisi oranı %18’dir. Ancak, sınırlı temel gıda malları ile çocuklara yönelik gıda ve giysilerde uygulanan oran %10’dur. Özel tüketim vergisi ise lüks tüketim mallarına uygulanmaktadır. Bu vergiye tabi mallar ise alkol, bira, sigara, puro, tütün, petrol, düşük oktanlı otomobil benzini, yüksek oktanlı gaz, dizel yakıt, makine yağları, 90 beygir üzerindeki otomobillerdir.

2.2.4. Ürün Standardı ile İlgili Uygulamalar

İthal malları için Rusya standartlarına uygun olduğunu gösteren belgenin temin edilmesi gerekmektedir. Söz konusu belgeyi vermeye yetkili merci ise Standardizasyon, Metroloji ve Sertifikasyon Devlet Komitesidir. (GOSSTANDART) Rus standartlarına uygunluk belgesi belirli bir ihraç partisi için ve belirli bir ürün için de alınabilmektedir. Standartlara uygunluk belgesinin fiili ithalat anında geçerlilik süresinin dolmamış olması gerekmektedir.

TSE ile GOSSTANDART arasında laboratuarların karşılıklı akreditasyonunu sağlamak üzere çalışmalar devam etmektedir, bu konuda gelişme sağlanması halinde belirlenecek Türk laboratuarlarınca verilecek uygunluk sertifikası Rusya tarafından kabul görecektir. İşlemler daha hızlı bir şekilde gerçekleştirilecektir.

2.2.5. Karantina Belgeleri

Dış ticaret işlemleri için geçerli olan diğer bir belge düzeni, bitki hayvan kontrol ve karantina belgeleri uygulamasıdır. Bu belgeler, Rusya Federasyonu Tarım Bakanlığı ve Bakanlığa bağlı yerel otoriteler tarafındandüzenlenmektedir. Karantina belgeleri için de Rusya ile diğer ülkeler arasında ikili anlaşmalar imzalanmaktadır. Rusya ayrıca, uluslararası normlara uygun olarak düzenlenen karantina belgelerini de kabuletmekte, dış ticaret işlemlerinde ihracatçı firma ile ithalatçı Rus firması arasında imzalanansatış sözleşmelerinin Tarım Bakanlığı’na onaylatılması zorunlu bulunmaktadır.

2 . 2.6.  Rusya’ya Yapılan Yabancı Yatırımlar

Rusya’daki doğrudan yabancı yatırımları 1990dan itibaren başlamıştır. Uzun dönem düşük seviyelerde seyreden yabancı yatırımları son yıllarda hızlanarak artmıştır.2011 yılı sonu itibariyle toplam yabancı yatırımlar 343,4 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. Bu rakam ile Dünya da 16.sırada yer almaktadır.

Kaynak: ABD Dıșișleri Bakanlığı; Ekonomi, Enerji ve Ticari İșler Bürosu; 2011

2009–2010 yılları karşılaştırıldığında Lüksemburg dışında yatırım miktarının çok fazla değişmediği görülmektedir. Rusya’nın DTÖ üyeliğini takiben yabancı yatımlara karşı uygulanan sınırlamaların kaldırılması ile birlikte yabancı yatırım tutarlarının artacağı öngörülmektedir.

2.3. Türkiye-Rusya İlişkilerinin Tarihçesi

İki ulus arasındaki ilişkiler 15.yy da Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusyası arasında başlamıştır. İlişkilerin başlangıcı aslında Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusyası arasındaki güç ve çıkar çatışmaları ile bağlantılıydı. Rusya’nın var oluşundan beri kendini Akdeniz sularına ulaştırma çabaları da bunun nedenleri arasındadır. Osmanlı Devletinin o sıralar yavaş yavaşgücünü kaybetmesiyle iki ulus arasındaki ilişkiler negatif yönlü ve ağırlıklı savaş halinde seyir alan bir halde gelişmiştir.

1699 Karlofça Antlaşması’na kadar iki ülke 3 kez savaş meydanında karşı karşıya gelmişlerdir.1699’dan sonra ise Rusların Osmanlı üzerindeki üstünlüğünü artık daha belirgin hale gelmiştir. Kalıcı elçilik ve Osmanlı Devleti içinde bulunan Ortodoksları da himayesi altına alan Rusya artık Osmanlı içişlerine de karışabilir hale gelmişti. Yıllar içinde çeşitli ateşkesler de olsa iki ülke ilerleyen yıllarda yine savaşan taraflar halinden kurtulamamıştı. Zaman zaman Rusya tek başına değil yeri geldiğinde Fransa ile yeri geldiğinde İngiltere ile de ittifaklar yaparak Osmanlı ile savaş halini almıştır. İki ülke son olarak savaş meydanına 1914’te 1.Dünya Savaşı’nda çıkmıştır. Kafkas Cephesi’nde Osmanlı ile savaşan Rusya ülke içinde çıkan Bolşevik İhtilali ile kazandığı toprakları bıraktı ve savaştan çekildiğini açıkladı. Bu olaydan sonra iki ülke arasındaki ilişkilerin tansiyonunun yavaş yavaş düşmeye başladığı belirtilebilir.

Cumhuriyetin kurulması ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ülkeler sistemine katılmasından sonra iki ülke arası işbirliği dönemi başladı ve akabinde çeşitli anlaşmalar yapıldı. Bunlara 1929’daki Dostluk Antlaşması ve 1934 ve 1937’deki ticaret antlaşmaları örnek verilebilir. Tabii bu tansiyonun zayıf olduğu dönem aslında fırtına öncesi sessizlik olarak da düşünüle bilinir. Bu noktadan itibaren 2.Dünya Savaşı ile başlayan süreç Türkiye-Rusya ilişkilerinde 30 yıllık bir gerilemeye sebep vermiştir. Özetle 2.Dünya Savaşı esnasında Sovyetler Türkiye’den Boğazlardan üs ve Doğu’dan toprak talebinde bulunmuşlardır. Bu sırada Türkiye savaşta tarafsız iken, savaş biterken Almanya ve Japonya’ya savaş ilan ederek, Batı ittifakına girmiş,1952’de NATO’ya katılınca iki yıl sonra Sovyetler isteklerinden vazgeçmiş ve Türkiye, Rusya tehdidinden kurtulmayı başarmıştır

Gergin geçen yaklaşık bir 10 yıllık dilim sonrası ilişkiler 1967 yılında yavaş yavaş düzelmeye başlamış,1967, 1972 ve 1979 yılında imzalanan ticaret anlaşmaları gerginliği gittikçe azaltan bir etki yaratmıştı. Eski gerginliklerin yerini iki devletin de çıkarlarını koruma politikası alınca Türkiye ve Rusya enerji platformunda bir araya geldiğini görüyoruz. Doğalgaz sevkıyatı konusunda Dünya’da 1.sırada olan Rusya 1980lerden sonra Türkiye’yi planlarına katmaya başlamıştır. Çünkü sevkıyat konusunda her zaman alternatifler arayan Rusya Türkiye’yi bu konuda köprü olarak kullanabilirdi, Türkiye’de bu köprü görevinden kendisine nispeten daha ucuz gaz ve Rusya ile stratejik bir ilişki sahibi olma şansını elde edecekti. 1990 larda Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla da Türkiye için Sovyet ideolojisi sorunu ortadan kalkmış ve ilişkilerin daha da ilerlememesi için ortada bir neden kalmamıştı.1997 de yapılan Mavi Akım Antlaşması ile iki ülke enerji alanında ilk ciddi antlaşmalarını sağlayarak da ilerleyen yıllarda artacak olan bir işbirliğinin temelini atmış oldular.

2000li yıllarda Rusya ve Türkiye adına önemli adımların atıldığı bir döneme girilmiştir. Tarih boyunca Türk devlet liderleri zaman zaman ABD’yi zaman zaman ise Rusya’yı desteklemiş oldukları için iki ülkenin çıkarları doğrultusunda Türkiye hep bir taraf seçmek zorunda kalmış genellikle de Rusya’ya aleyhte bir saf almıştı. Fakat 2000 li yılların ardından Türkiye, Rusya’da ki siyasal rejim değişikliği ve komşuları ile ekonomik işbirliğini arttırma strateji doğrultusunda 500 yıllık komşusu Rusya ile daha önce Cumhuriyetin kuruluş yıllarında sahip oldukları iyi ilişkiye tekrar sahip olma yoluna girmiştir.

Gelişen ikili ekonomik ilişkiler neticesinde Türkiye, Rusya’nın ithalat yaptığı ülkeler arasında Almanya ve Çin’in ardından 3. Sırada bulunmaktadır. Ve Rusya toplam ihracatı içersinde yüzde 4.6 pay alırken, Türkiye’nin Rusya İthalatı içersindeki payı ise yüzde 2.6 oranı ile 14. Sırada kalmaktadır. Türkiye Rusya’yla olan dış ticaretinde her yıl 15 milyar dolayında açık vermektedir. Bu durumun nedeni olarak bir yandan bu ülkeden alınan yüksek enerji faturasından kaynak olmakla birlikte, diğer yandan da Rusya’nın uyguladığı çeşitli engellerden kaynaklanmaktadır. Rusya’nın, DTÖ’ye girmesinin ardından Rusya ticaretinin şeffaflaşarak Türkiye için olumlu sonuçlar vereceğini belirtilebilir. DTÖ üyeliği sonrası bu tür olumsuzlukların, rekabet bozucu engellerin ortadan kalkacağı ve Rusya’ya ihracatımızın birçok alanda artabileceği beklenmektedir. Rusya’nın kısıtlamaları kaldırmasıyla Türkiye bu ülkeye gıda ve tekstil-hazır giyim başta olmak üzere ihracatını artırarak dış ticaret açığını azaltabilecektir.

Rusya’nın DTÖ’ne üye olmasıyla daha önce olumsuzluk yaratan kararlarının benzerlerini de alamayacağı belirtilmesi gereken önemli bir konudur. Buna örnek olarak,2008 yılının 8. Ayında Rusya gümrüklerine yaptığı bir bildirim ile Türkiye, Yunanistan, Moğolistan, Çin ve BAE’ inden yapılan ithalata gümrüklerinde zorluklar çıkarmaya başlamış, bu da bu ülkelerden ithalatı olumsuz etkilemiştir. Türkiye ancak 13 ay sonra Türk-Rus gümrükleri arasında yeni bir anlaşma imzalayarak bunu aşma başarısını gösterebilmiştir.

İki ülke arasında ticareti kolaylaştırmak için TL ve Ruble ile ticaretin geliştirilmesi de bu konuda olumlu sonuç verecek bir unsur olarak görülmektedir. Rusya’da taahhüt işlerinin artırılması ve gelen Rus turist sayısının artması da ilişkilerimiz açısından olumlu unsurlardır.

2.3.1.  Türkiye-Rusya Dış Ticareti

Türkiye ile Rusya arasındaki ekonomik ilişkilerimizin temel çerçevesini, Türkiye ile SSCB arasında 8 Ekim 1937 tarihinde imzalanan Ticaret ve Seyrüsefain Anlaşması belirlemiştir. SSCB’nin dağılmasını takiben, RF ile bu alandaki yasal zemini ise  25 Şubat 1991 tarihinde imzalanan Ticari ve Ekonomik İşbirliğine Dair Anlaşma oluşturmuştur.

Rusya ile imzaladığımız, Karma Ekonomik Komisyonu mekanizmasını kuran Anlaşma ile Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme, Turizm Alanında İşbirliği, Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması, Gümrük Konularında Karşılıklı Yardım ve İşbirliği Anlaşmaları ve Uluslararası Karayolu Taşımaları Hakkında Protokol, bu ülkeyle ekonomik ilişkilerimizi düzenleyen diğer önemli belgelerdir.

2.3.1.1. İhracat-İthalat Verileri

Kaynak: TÜİK

Rusya Başbakanı Vladimir  Putin’in Ağustos 2009’da ülkemizi ziyareti çerçevesinde ikili ticaretin önümüzdeki beş yıl içerisinde 100 milyar dolara çıkartılması ortak hedef olarak belirlenmiştir.

Türkiye’nin RF’ ye ihraç ettiği başlıca ürünler, gıda ürünleri (%25), dokumacılık ürünleri (%20), kimyasallar (%9,6) ve otomotiv sanayi (%7) ürünleridir. Ülkemizin RFden ithal ettiği başlıca ürünler ise, petrol ve ürünleri (%37.6), doğalgaz,  (%32,4) demir-çelik (%8), kömür (%5.8) ve demir dışı metallerdir.

Türk iş çevrelerinin Rusya genelindeki ticaret ve iş merkezleri, gıda, içecek, şişe, cam, beyaz ve kahverengi eşya ile diğer sektörlerdeki yatırımlarının tutarı 2008 yılı itibariyle 6 milyar dolara yaklaşmıştır.

Türk müteahhitleri Rusya’da şimdiye kadar 32 milyar dolar değerinde 1191 proje üstlenmişlerdir. 2010 yılında 1,3 milyar dolarlık taahhüt üstlenilmiştir.

2010 yılı sonuna kadar Türkiye gelen Rus yatırımları 7 milyar dolara yaklaşmıştır.
2.3.1.2. İki Ülke Arasındaki Anlaşmalar

2.3.2.1. Karadeniz Ekonomik İşbirliği

Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ), Türkiye’nin girişimi ve öncülüğüyle 25 Haziran 1992 tarihinde İstanbul Zirvesi sırasında yayımlanan Deklarasyon ile kurulmuş ve Mayıs 1999 yılında yürürlüğe giren KEİ Şartı ile uluslararası örgüt kişiliğini kazanmıştır.
Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan kurucu üyelerdir. Sırbistan’ın da 2004 yılında KEİ’ye katılmasıyla üye sayısı 12’ye çıkmıştır. Soğuk Savaş sonrası dönemde Karadeniz çevresinde kurulan böyle bir işbirliği örgütü ile bölgesel barış, güven ve istikrarın sağlanması yanında bölgedeki ekonomik değişim sürecinin hızlandırılmasına da katkıda bulunmak hedeflenmiştir. KEİ Şartında, ekonomik işbirliği çerçevesinde; ticaretin geliştirilmesi, bankacılık ve finansman, iletişim, çevrenin korunması, tarım, enerji, bilim ve teknoloji, eğitim, istatistik verileri ve ekonomik bilgi değişimi, sağlık ve eczacılık ile ulaşım önde gelen alanlar olarak sıralanmıştır.
2.3.2.2. Doğal Gaz Anlaşması

18.9.1984 tarihinde imzalanan Doğal Gaz Anlaşması ile Sovyet tarafı 1987 yılından başlayarak 25 yıl süreyle Türkiye Cumhuriyeti’ne doğal gaz sevk etmeyi garanti ederken, Türk tarafı da bu süre zarfında doğal gaz ithal etmeyi taahhüt etmiştir. Anlaşma ile doğal gaz bedellerinin Türkiye tarafından serbest döviz şeklinde ödenmesi, Rus tarafının ise bu ödemeleri genelde Türk malları alımında kullanması amaçlanmıştır. Anlaşmanın imzalandığı dönemde, doğal gaz karşılığında mal ihracı uygulaması ile geleneksel Türk ihraç ürünleri ihracatından ziyade, Türk sanayi ürünlerinin ihracatının arttırılması için yeni bir imkan yaratılması hedeflenmiştir.

Doğal gaz anlaşmasının ülkemiz açısından diğer önemli bir yönü, doğal gaz bedellerinin bir kısmının, Türk müteahhitlik firmalarının Rusya’da gerçekleştirmiş oldukları projelerin finansmanında kullanılmasıdır. 1986 yılında imzalanan 9. Dönem KEK Protokolünde bu konuda hükümlere yer verilmiştir. İlk doğal gaz alımına başlanıldığı yıl olan 1987 ile 1994 yılları arasında 1,9 milyar Dolar tutarında doğal  gaz ithalatı gerçekleştirilmiş olup, bu tarihler arasında belirlenen mal listeleri kapsamında kayda alınan  ihracat miktarı 271 milyon Dolar, gerçekleştirilen müteahhitlik hizmetleri toplamı ise 609 milyon Dolar  olmuştur.

Ancak, söz konusu Doğal Gaz Hesabı Uygulaması, 1994 yılından itibaren devam ettirilememektedir.  Diğer taraftan, ülkemizdeki doğal gaz kullanımının giderek yaygınlaşması ve 1990’lı yıllardaki ihtiyaçlar  nedeniyle, ithal edilen doğal gaz miktarının artırılması yönünde ülkemizce çalışmalara başlanmıştır. 1994 yılında imzalanan protokol ile mevcut 6 milyar metreküp doğal gaz alımının, 1995 yılından  itibaren tedricen artırılması ve 1998 yılında 10.5 milyar metreküpe çıkarılması öngörülmüş, 1996  yılında imzalanan bir protokolle de Batı hattından sağlanacak ilave gaz miktarı 8 milyar metreküpe  çıkarılmıştır. Ayrıca, mevcut Batı hattına ilave olarak Rusya Federasyonu’ndan ithal edilecek doğal gazın  Karadeniz’in altından geçerek Türkiye’ye getirilmesine ilişkin anlaşma 1997 yılında imzalanmıştır. “Mavi Akım” olarak adlandırılan bu anlaşma ile ülkemize Karadeniz’in altından 16 milyar metreküp doğal gaz sevk edilmesi kararlaştırılmıştır.   Türkiye 2000’li yıllarda enerji ihtiyacının önemli bir bölümünü Rusya Federasyonu’ndan sağlama konusunda bir tercih yapmıştır. Bu tercih, Rusya Federasyonu ile ekonomik ve ticari ilişkilerimizdeki temel noktalardan birini teşkil etmektedir. Ülkemiz Rusya Federasyonu’ndan 2008 yılında 23,8 milyar metreküp, 2009 yılında 19,9 milyar metreküp doğal gaz satın almıştır.

28.12.2011 tarihinde imzalanan “Güney Akım” adı verilen diğer bir doğal gaz boru hattı anlaşmasıyla doğal gaz boru hattı Türkiye’nin karasularından geçerek Rus doğalgazını Karadeniz’in altından Bulgaristan, Macaristan, Sırbistan ve Slovakya üzerinden Batı Avrupa’ya taşıyacaktır. 900 kilometre uzunluğundaki boru hattı yılda 63 milyar metreküp gaz taşıma kapasitesine sahip olacak ve yapımı 2015 sonunda tamamlanacaktır.

2.3.2.3. Nükleer Santral Anlaşması

Türkiye ve Rusya arasındaki son dönemdeki önemli ekonomik anlaşmalardan bir tanesi de 12.05.2011 tarihinde imzalanan Nükleer Enerji Santrali yapım anlaşmasıdır. Bu anlaşma ile Rusya Türkiye’ye değeri 20 Milyar Doları bulacak 4 bin 800 MW’lık kapasiteye sahip olması planlanan dört üniteden oluşan bir santral inşa edecektir.

Mevcut ve önümüzdeki dönem de enerji açığı bulunan Türkiye’nin başta Avrupa ve Japonya olmak üzere 10 yıllık süreçte nükleer enerji kaynaklı üretimi yarı yarıya azaltacakları kararına karşın Türkiye’nin bu enerji türünü seçimi yoğun eleştirilerle karşılaşmıştır. Diğer bir eleştiri konusu ise ihale yüklenicisi ülke ile ilgilidir. Özellikle Almanya ve Japonya’nın teknolojik alandaki gelişmişlikleri göz önüne alındığında neden bu ülkelerden biri ile anlaşma yapılmadığı sorgulanmıştır. Kuşkusuz bu kararın temel nedeni olarak son dönemde artan ekonomik ilişkileri daha da pekiştirmek adına Türkiye’nin Rusya’ya karşı bir iyi niyet yaklaşımı olduğunu belirtebiliriz.

2.3.2.4. Turizm Alanında İlişkiler

Rus vatandaşlarının artan gelirlerine paralel olarak yurtdışı seyahatleri de artış göstermektedir. Özellikle kişi başına milli gelirin yüksek olduğu Moskova ve St.Petersburg gibi şehirlerde yaşayan yüksek gelirli Rusların bir çoğu tatillerini yurt dışında geçirmektedir- ler.

Türkiye Rus turistlerin en çok tercih ettiği ülke konumundadır. Rusya Federasyonu’ndan yurt dışına giden 11–12 milyon turistin 3,5 milyonu Türkiye’yi tercih etmektedir. Diğer bir ifadeyle Rusya Federasyonu’ndan yurt dışına tatil için çıkan her üç Rus’tan birinin tercihi Türkiye olmaktadır. Türkiye’ye gelen Turist sıralamasında Rus turistler Almanya dan sonra ikinci sırada yer almaktadır.Almanya’dan gelen turistler arasında Alman pasaportlu Türkler olduğu dikkate alındığında Rus turistlerin ilk sırada yer aldığını varsayabiliriz.

Rusya’nın DTÖ üyeliğini takiben artacak ticaret hacmi ve milli gelirine paralel olarak Türkiye turizminin olumlu yönde etkileneceğini belirtebiliriz. Bu yönde Rus turistlerin şikâyetlerini giderecek yönde geçekleştirilmesi gereken alt yapı çalışmaları, gıda ve içecek hijyeni, trafik kazalarının önlenmesi, personel davranışları gibi konularda gerekli iyileştirmeler yapılmalı ve yetkili birimlerce takip edilmelidir.

2.3.2.5 Basitleştirilmiş Gümrük Hattı Uygulaması

Rusya Federal Gümrük Servisi Temmuz 2008’de yayınladığı bir iç genelge ile Türkiye’den Rusya Federasyonu’na yapılan tüm sevkıyatlara ilişkin yoğun kontroller başlatmıştır. 13.08.2008 tarihinde yayımlanan iç genelge de Türkiye’den sevk olunan ve/veya Türk menşeli tüm ürünlere %100 gümrük kontrolü uygulayarak Türk araçları ve ürünleri Rus gümrüklerinde uzun süreli beklemelere maruz bırakılmıştır.

Genelge, yalnızca Türkiye’ye yönelik olmayıp Yunanistan, İtalya, Moğolistan, Çin ve BAE gibi ülkeleri de kapsamaktadır. Söz konusu genelgeden kaynaklanan Rus gümrüklerinde uzun süreli bekleme sorununun aşılması amacıyla 18.09.2008 tarihinde “Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Müsteşarlığı ile Rusya Federasyonu Federal Gümrük Servisi Arasında Gümrük İşlemlerinin Basitleştirilmesine İlişkin Protokol” imzalanmıştır. Bu Protokol ile iki ülke arasında Basitleştirilmiş Gümrük Hattı (BGH) adında bir sistem oluşturulması öngörülmüştür.

6 Ağustos 2009 tarihinde Rusya Federasyonu Başbakanı Sayın Vladimir PUTİN’in Türkiye’yi ziyareti esnasında ise, iki ülke gümrük idaresi başkanları tarafından imzalanan Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Müsteşarlığı ile Rusya Federasyonu Federal Gümrük Servisi Arasında Gümrük İşlemlerine İlişkin Mutabakat Zaptı ile kriz aşılmıştır.

Söz konusu Mutabakat Zaptında, Rusya Federasyonu Gümrük Servisinin, Türkiye menşeli ve Türkiye’den ithal edilen eşyaya yönelik tam tespit uygulamasını içeren 13 Ağustos 2008 tarihli Genelgeyi ve diğer idari tedbirleri, 17 Ağustos 2009 tarihi itibariyle yürürlükten kaldıracağı hükme bağlanmıştır. Anılan Genelgenin iptal edildiği, Rusya Federasyonu’nun 18 Ağustos 2009 tarihli yazısı ile bildirilmiştir. Bu sayede, yaklaşık bir yıl süren ve Türk araçları ve ürünlerini Rus gümrüklerinde uzun süreli beklemelere maruz bırakan Türkiye’den sevk olunan ve/veya Türk menşeli ürünlerin tabi tutulduğu tam tespit uygulaması 17 Ağustos 2009 tarihi itibarı ile sona ermiştir. Diğer taraftan, 6 Ağustos 2009 tarihli Mutabakat Zaptında, 17 Ağustos 2009 tarihi itibarıyla, işlemlerinin olağan rejim çerçevesinde gerçekleştirileceği yer almaktadır. Bu husus, Türk mallarına karşı, üçüncü ülkelerden farklı, negatif ayrımcılık içeren bir uygulamayla karşılaşılmayacağını ifadeetmektedir.

Türkiye ile Rusya arasında oluşturulan, iki ülke arasındaki ticarette sevk edilen mallara ilişkin bilgilerin iki ülkenin gümrük idareleri arasında elektronik yolla önceden değişimine dayanan bir sistemdir. Sistemden yararlanmak tamamen gönüllülük esasına dayanmakta olup, sistem çerçevesinde, sevk edilen mallara ilişkin bilgileri gümrük idaresine önceden sunan firmalara dış ticaret işlemlerinde çeşitli kolaylıklar sağlanmaktadır.

18 Eylül 2008 tarihli BGH Protokolünde uygulamanın tüm taşımacılık türlerine uygulanacak bir sistem olması kararlaştırılmıştır. Bu çerçevede, pilot uygulamasının birinci aşaması Atatürk Havalimanı ve Sabiha Gökçen Havalimanı ile Vnokovo Havalimanı arasında başlayan BGH sisteminin yakın bir zamanda kara ve deniz taşımacılığına da yaygınlaştırılması konusunda çalışmalar devam etmektedir.

3. RUSYA-DTÖ ANLAŞMASI

18 yıl süren katılım müzakerelerinin ardından, üyelik kararının DTÖ Bakanlar Konferansı’nda onaylanmasıyla Rusya, örgütün 155’inci üyesi olmuştur.
Rus ekonomisi için DTÖ üyesi olmanın gerektirdiği reformlar, gerek doğrudan yabancı yatırım çekmede gerekse hizmet sektöründe rekabetçiliğin artmasıyla Rusya ekonomisi için kazanç sağlayacaktır. DTÖ’ye katılımı takip eden ilk beş yıl içinde, Rus ekonomisinin yüzde 0.5 ila yüzde 1 arasında ilave büyüme kaydedeceği tahmin edilmektedir. Dünya Bankası da, DTÖ üyeliğinin Rusya ekonomisini orta vadede yüzde 3.3 uzun vadede ise yüzde 11 büyüteceğini öngörmektedir.

Rusya’nın üyeliği, Çin’in 10 yıl önce DTÖ’ye üye olmasından bu yana ticaretin liberalleşmesi yolunda atılan en önemli adım olarak görülmektedir.

Çin’in, DTÖ’ye girdiğinde dünyanın altıncı büyük ekonomisi iken, şu an küresel ekonomi liginin ikinci sırasında yer aldığı dikkate alındığında Rusya ekonomisi adına benzer olumlu beklenti içine girilmesinde haksız olunmadığı görülecektir.
3.1. Rusya’nın Verdiği Taahhütler

Rusya, bu kulübe dâhil olmak için uzun ve kabul edilmesi zor olan birçok taahhütte bulunmuştur. Yasal olarak bağlayıcı olan bu sözler ile Rusya tarımdan telekomünikasyona kadar birçok sektörde daha güvenilir bir yatırım ortağı haline gelecektir. Rusya’nın 766 sayfalık üyeliğe geçiş taslağına göre Moskova’nın verdiği sözlerin bir kısmını aşağıda belirtilen başlıklar altında özetleyebiliriz.

3.1.2. Tarifeler

Ürünlerde ortalama ithalat vergi tavanı mevcut ortalama yüzde 13,2’den yüzde 10,8’e inecek, imalat ürünlerinde ise bu rakam ortalama yüzde 9,5’den yüzde 7,3’e çekilecek, bilgi teknolojisi ürünlerinde şu an yüzde 5,4 olan ithalat tarifesi sıfırlanacak, pamuk ithalatında da tarife yüzde 0 düzeyine inecek. Vergi tavanlarındaki yeni düzenlemelerin üçte biri, Rusya’nın DTÖ üyeliğine geçtiği tarihten itibaren yürürlüğe girecek. Dörtte biri ise üyeliğin gerçekleşmesinden sonraki üç yılı içinde hayata geçirilecektir.

Otomobil, helikopter ve yolcu uçaklarında yeni tarifeler 7 yıl sonra uygulanmaya başlanacak,  kümes hayvanlarıyla ilgili tarife değişikliği ise 8 yıl sonra gerçekleşecektir. Vergilerin düşürülmesine yönelik değişiklikler tümüyle hayata geçirildiğinde ortalama tarifeler şu şekilde olacaktır:

İthalat Tarife tavanı Mevcut tarife

– Süt ürünleri %14.9 -%19.8

– Tahıllar 10.0 -15.1

– Yağlı tohum, margarin, yağ 7.1- 9.0

– Kimyasallar 5.2- 6.5

– Otomobiller 12.0- 15.5

– Elektrikli makine 6.2- 8.4

– Orman ürünleri ve kağıt 8.0- 13.4

– Şeker 223$/ton -243$/ton

11 bin 170 ithalat kaleminden 1.746’sı kombine tarifeye tabi olacak (özel değerinin yükseklik oranına göre, örneğin 2$/kg). Bu kapsamdaki ithalat ürünleri arasına et, kahve, çay, pirinç, bitkisel yağ, sigara, plastik, otomobil lastiği, tekstil, alüminyum, kalay, otomobil ve ev elektroniği giriyor. Rusya, özel oranları her yıl denetleyecektir.

– Rusya ayrıca üyeliğin başlamasıyla birlikte en az gelişmiş ülkeler için gümrüksüz ve kotasız tedarik sağlayacaktır.

– Rusya, şeker ithalat tarife rejimini, DTÖ kurallarına göre reform edecektir

– Tarife oranı kotalarının, ihalelerle belirlenmeyeceği taahhüt edilmiştir.
3.1.3. Hizmetler

Rusya, hizmet sektörü ile ilgili birçok alanda yabancı yatırıma getirilen sınırlamaları hafifletecektir. Örneğin, telekomda şu an yüzde 49 olan yabancıların hisse sahibi olma sınırı üyeliğe geçişten sonraki 4 yılda kaldırılacak, yabancı sigorta şirketlere, üyeliğin başlamasından 9 yıl sonra Rusya’da şube açma izni verilecektir.

Yabancı bankaların iştirak sahibi olmalarının önündeki engeller kaldırılacak. Bireysel bankacılık anlaşmalarında yabancı payına limit getirilmeyecek, ancak bankacılık sektörünün genelinde yabancıların katılımı yüzde 50 ile sınırlandırılacak. Rusya ayrıca, yüzde 100 yabancı sermayeli şirketlerin toptancılık, perakende ve franchising sektörlerinde varlık göstermesine izin verecek.

3.1.4. Kamu Alımları

Rusya, DTÖ’ nün Hükümet Satın Alımları Anlaşmasına gönüllü olarak dâhil olmayı planlıyor ve DTÖ üye olmasını takip eden dört yılı içinde görüşmelere başlamak istiyor.

3.1.5. Tarımsal Sübvansiyonlar

Rusya, tarımsal ürünlerde ihracat sübvansiyonlarını sıfırlama sözü vererek, tüm tarım sübvansiyonlarındaki uygulamalarına paralel olarak özel tarım ürünlerindeki destekleri de 2017 sonuna kadar her yıl aşamalı olarak sınırlandıracağını taahhüt etmiştir.

Tasarının metninde yer alan bilgiye göre, özel ürün desteklerinin genel sübvansiyonlara oranı yüzde 30’a çekilecek.
3.1.6. Havacılık

Uçak leasing işlemlerinde, yabancı uçakların yerli uçaklarla aynı kolaylıklardan yararlanmasını ve Rus havayolu şirketlerine daha cazip görünmesini sağlayacak kurallar uygulanacaktır. Fakat Rusya DTÖ’nün Sivil Uçak Anlaşması’na katılmayı planlamamaktadır.

3.1.7. Özelleştirmeler

Moskova, United Grain Company isimli tarım şirketininin yüzde 100’ünü 2012’de özelleştirecektir. Rosagroleasing’nin yüzde 50, artı yüzde 1 hissesinin özelleştirilmesinin ise 2013’ten önce yapılması beklenmemektedir. Rusya, özelleştirme süreci hakkında DTÖ’ye düzenli olarak rapor verecektir.

3.1.8 Gümrük Ücretleri

Rusya, gümrükten mal çekme ücretini şu anki 100.000 rubleden maksimum 30 bin rubleye indirecek ve gümrük prosedürlerini basitleştirecek.

3.1.9. Alkol

Rusya, alkol ithalat ruhsatlarının otomatik olarak yenilenmesine yönelik uygulama başlatacak. Alkol ve ilaç ithalatçılarının ruhsat almalarına gerek kalmayacak.

3.1.10. Otomotiv

Rusya, Rusya’da büyük çaplı yatırım yapan otomobil üreticileri için tercihli tarifeleri 1 Temmuz 2018’den itibaren kaldıracak.

3.1.11. Bitki ve Hayvan Sağlığı

Moskova yönetimi, bitki karantinasıyla ilgili olarak yeni bir yasayı 1 Ocak 2012’de hayata geçirmeyi planlıyor. Ayrıca, 2012’de hayvan sağlığıyla ilgili bir yasa hazırlanacak. Belarus ve Kazakistan ile yaptığı Gümrük Birliği çerçevesinde Rusya, karantinaya alınacak hayvanlar ve bitki sağlığıyla ilgili gereklilikleri içeren bir ortak bir liste oluşturup, konuyla ilgili yasanın 1 Ocak 2013’te yürürlüğe girmesini sağlayacak.

3.1.12. Doğalgaz

Rusya, iç pazarda piyasa tarafından belirlenen fiyatlama yönetimini geliştirmek istiyor. Diğer yandan, doğalgaz üreticilerinin ve distribütörlerinin endüstriyel müşterilerine satışlarında karlarını koyabilmelerini sağlarken, konut ve ticari olmayan kullanımların düzenlenmesini amaçlıyor.

3.1.13. Demiryolları

Rusya’da yerli ürünlerin demiryolu ile sevkıyat maliyetinin 1 Ocak 2013’ten itibaren ithal ve ihraç malı ürünlerle aynı seviyede olması sağlanacak.

3.1.14. İhracat Vergileri

Rusya, demir atık ve hurda ihracat vergisini DTÖ üyeliğinin başlamasından sonraki 1 yıl içinde ton başına yüzde 15 ya da 15 Euro seviyesine çektikten sonra, 5 yıl içinde yüzde 5 ya da 5 Euro düzeyine indirecek. Katot bakır ihracat vergisi de, üyeliğin gerçekleştiği yılki yüzde 10 seviyesinden 4 yıl içinde yüzde 0’a çekilecek.

4. SONUÇ

Rusya’nın DTÖ üyeliğinin Türkiye için çok önemli ve ekonomik açıdan büyük bir fırsat olduğunu belirtebiliriz. Rusya’nın DTÖ üyeliği kuşkusuz ki; Türk hükümetinin Rusya ile hedeflediği 100 milyar dolar ticaret hedefine destek olacaktır. Türk özel sektörünün dünya genelinde en yüksek tutarda yatırımının bulunduğu Rusya ile olan ticaretin arzu edilen hedeflere ulaşması ve bu ticaretin Türkiye lehine gelişmesi sağlanarak, Rusya’ya karşı verilen dış ticaret açığının azaltılması yönünde gerek hükümet gerekse özel sektörün şimdiden gerekli hazırlıkları yapması gerekmektedir.

Özellikle Rusya’nın indirim taahhüdünde bulunduğu sektör ve ürünlerin takvimi iyi takip edilmeli ve rekabetçi olduğumuz sektörlerde Rusya’ya olan yatırımlara ağırlık verilmelidir. Rusya’nın, DTÖ’ ye girmesinin ardından Rusya’nın ticareti şeffaflaşarak Türkiye için olumlu sonuçlar verecektir. DTÖ üyeliği sonrası geçmişte uygulanan  olumsuzlukların, rekabet bozucu engellerin ortadan kalkacak ve Rusya’ya ihracatımızın birçok alanda artabilecektir. Rusya’nın kısıtlamaları kaldırmasıyla Türkiye bu ülkeye gıda ve tekstil-hazır giyim başta olmak üzere ihracatını artırarak dış ticaret açığını azaltabilecektir.

Artacak ticaret hacmine paralel olarak Rusya ve Güzergâhı ülkelere yönelik ulaşım alt yapısı ve alternatif ulaşım olanaklarının geliştirilmesi büyük önem ihtiva etmektedir. Bu amaç çerçevesinde Rusya ve çevresi ülkelere yönelik ihracatımızda yaşanan ulaşım altyapısındaki yetersizliklerden kaynaklanan sorunların bir an önce çözüme kavuşturulması amacıyla alternatif ve elverişli ulaşım güzergâhlarının araştırılması ve dış ticarette kullanılması yönünde gerekli çalışmalar yapılmalı ve resmi mercilere iletilmelidir.

DTÖ üyeliği sonrası ticaret hacmi ve ekonomisi gelişecek olan Rusya da oluşacak kişi başı milli gelir artışı ile hâlihazırda en çok Rus turist ağırlayan ülke olan komşusu Türkiye’nin Turizm sektörü de hızlı bir şekilde gelişecektir. Bu yönde özellikle Rus Turistlerin şikâyetleri ve istekleri dikkate alınarak gerekli iyileştirmeler ve turizmi kolaylaştırıcı destek ve önlemler yerine getirilmelidir.
KAYNAKLAR

1. İGEME Rusya Ülke Raporu, 2011

2. T.C Dışişleri Bakanlığı, Türkiye-Rusya Federasyonu Siyasi İlişkileri, 2011

3. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Rusya Federasyonu Ülke Bülteni, 2008

4. Dünya Bankası ve IMF, Doing Business 2011 Report, www.doingbusiness.org

5. Dünya Ticaret Örgütü, http://www.wto.org/english/thewto_e/acc_e/a1_russie_e.htm

6. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, http://www.kultur.gov.tr/TR,23264/turizm.html

7. Economic Intelligence Unit, Russia Economic Overview, 2011

8. ABD Dış işleri Bakanlığı, Ekonomi, Enerji ve Ticari İlişkiler Bürosu, 2011 Yılı Yatırım Ortamı Durum Raporu, 2011

9. IMF, Dünya Ekonomik Görünümü Raporu, 2010

10. T.C Dişişleri Bakanlığı, Türkiye’nin Enerji Stratejisi, 2011

11. CIA Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/

12. Trademap, www.trademap.org/countrymap, 2011

13. TÜİK, 2011( Dış Ticaret İstatistikleri, Basılmamış Doküman)

14. ITC Partners and Networks, http://legacy.intracen.org/menus/partners.htm

15. http://www.rusya.ru/Ekonomi.html

16. http://www.tradingeconomics.com/russia/gdp-growth

17. http://www.economywatch.com/world_economy/russia/

18. http://www.dkib.org.tr/index.php?sayfa=rusyafederasyonunayenitransitgeikarayolualyor&d=tr