E-Ticaret, Türkiye ve Dünya Uygulamaları

Mehmet KARA

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ…………………………………………………………………………………. .1

1. ELEKTRONİK TİCARET

1.1. Elektronik Ticaretin Tanımı………………………………………..1

1.2. Elektronik Ticaretin Araçları………………………………………2

1. ELEKTRONİK TİCARETİN TARAFLARI

2.1. İşletmeler Arası Elektronik Ticaret (Business to Business – B2B)……………3

2.2. İşletmeden Tüketiciye Elektronik Ticaret (Business to Consumer – B2C)……4

2.3. İşletmeler ve Kamu İdaresi Arasındaki Elektronik Ticaret

(Business to  Goverment-B2G)……………………………5

2.4. Tüketici ve Kamu İdaresi Arasındaki Elektronik Ticaret

( Consumer to Goverment – C2G)………………………5

1. ELEKTRONİK TİCARETİN ETKİLERİ VE KARŞILAILAN SORUNLAR

3.1. Elektronik Ticaretin Olumlu Etkileri…………………………………………..6

3.2. Elektronik Ticaretin Olumsuz Etkileri…………………………………………9

1. DÜNYADA ELEKTRONİK TİCARET

4.1. ABD’de Elektronik Ticaret……………………………………………………11

4.2. AB’de Elektronik Ticaret……………………………………………………..12

1. TÜRKİYE’DE ELEKTRONİK TİCARET

5.1. E-Ticaret Koordinasyonun Tarihçesi………………………………………….16

5.2. Türkiye’de E-ticaretin Son Durumu…………………………………………..18

5.3. Türkiye’ de E-ticaret Oranları…………………………………………………19

1. ELEKTRONİK TİCARET KONUSUNDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

6.1. Dünya Ticaret Örgütünde Yapılan Çalışmalar………………………………. 22

6.2. Birleşmiş Milletlerde Yapılan Çalışmalar…………………………………….23

6.3. İktisadi İşbiriliği ve Kalkınma Teşkilatı Kalkınma Teşkilatı’nda Yapılan Çalışmalar…………………………………………………………… 23

SONUÇ …………………………………………………………………………………………………………..24

KAYNAKÇA ………………………………………………………………………………………………….25

v\:* {behavior:url(#default#VML);} o\:* {behavior:url(#default#VML);} w\:* {behavior:url(#default#VML);} .shape {behavior:url(#default#VML);}

Normal 0 21 false false false TR X-NONE X-NONE MicrosoftInternetExplorer4 /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:”Normal Tablo”; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:””; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:10.0pt; font-family:”Times New Roman”,”serif”;}

GİRİŞ

Küreselleşme ve küreselleşmeyle birlikte gelişen bilgi teknolojileri her ülkede farklı etkiler yaratmıştır. Bu etkiler tek bir alanda değil, birden fazla alanda kendini göstermiştir. Her büyük gelişim beraberinde toplumlarda değişimleri getirmiş, toplumlar yaşanılan çağda o gelişimin adlarıyla anılmaya başlamıştır. Bilgi çağının toplumsal yapıdaki etkilerinin “bilgi toplumu” olarak kavramlaştırılarak kullanılması bu konuda örnek teşkil etmektedir. Bilgi çağı getirdiği yenilikler ve kolaylıklarla birçok alanda değişimide beraberinde getirmiştir. Bu değişimler ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte kürselleşmenin etkisi ile bu gelişimden en az etkilenen ülkeler bile bugün bilgi çağının getirdiği olanakları kullanmak için daha fazla çaba harcamaktadırlar.

Bilgi çağı ülkelerin birbirleriyle olan bu doğal etkileşiminin yanı sıra bir takım temel değişimleride beraberinde getirmiştir. Günümüzde de üretim sistemleri ve iş süreçlerinin dayandığı teknolojik tabandaki değişimler belirleyici bir konuma gelmiştir. Mikro elektronik, bilgisayar ve telekomünikasyon teknolojileri ve bunların bileşimi olan enformasyon teknolojilerindeki gelişimler değişimin belirleyici unsuru olmaktadır. Bu süreçte teknoloji, üretim faktörlerinde değişimler yaratmakta ve üretim faktörleri arasındaki nispi önemi de değiştirmektedir.

Ekonomide ve uluslararası ticaretteki küreselleşme, bilgi teknolojilerinin gelişimi ve yaygınlaşması çağımızın en önemli gelişmeleri arasındadır Bilişim teknolojilerinde yaşanan bu gelişmeler birçok yeni sektöründe oluşmasına, var olan sektörel yapılarda değişik yapılanmalara gidilmesine neden olmuştur. Bunlardan birisi de elektronik ticarettir. Uzun yıllardır elektronik ticaret araçları mevcut olmasına karşın özellikle son yıllarda internetin yaygınlaşması sonucunda açık ağlar üzerinden yapılan elektronik ticaret ivme kazanmış ve günlük yaşamın vazgeçilmez bir unsuru olma yolunda önemli ilerlemeler kaydetmiştir. [1]

1. ELEKTRONİK TİCARET

1.1. Elektronik Ticaretin Tanımı

İnternetin kullanılmaya başlaması ve zamanla değişen süreçler internetin iş yerlerinin dışında evlerde kullanılmaya başlaması ticaretin tanımında da etkili olmaya başlamış elektronik ticaretin tanımı konusunda birden fazla tanımın ortaya çıkmasına neden olmuştur.

CEFACT (Birleşmiş Milletler Yönetim, Ticaret ve Ulaştırma İşlemlerini Kolaylaştırma Merkezi)’ nin tanıma göre elektronik ticaret; İş, yönetim ve tüketim faaliyetlerinin yürütülmesi için yapılanmış ve yapılanmamış iş bilgilerinin, üreticiler, tüketiciler ve kamu kurumları ile diğer organizasyonlar arasında elektronik araçlar (Elektronik posta ve mesajlar, elektronik bülten panoları, WWW teknolojisi, akıllı kartlar, elektronik fon transferi, elektronik veri değişimi vb.) üzerinden paylaşılmasıdır.

WTO (Dünya Ticaret Örgütü) nün tanımına göre ise elektronik ticaret mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasını kapsayan yeni bir ticaret türüdür. [2]

Ancak e-ticaret konusunda en yaygın genel kabul görmüş tanım OECD (İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı) tarafından 1997’de yapılan tanımdır. Bu tanıma göre elektronik ticaret; Sayısallaştırılmış yazılı metin, ses ve görüntünün işlenmesi ve iletilmesine dayanan kişileri ve kurumları ilgilendiren tüm ticari işlemlerdir. OECD,

e-ticaret sürecini ise şu şekilde tanımlamıştır;

-Ticaret öncesi firmaların elektronik ortamda bilgilenmesi ve araştırma yürütmesi,
-Firmaların elektronik ortamda buluşması,
-Ödeme sürecinin yerine getirilmesi,
-Taahhüdün yerine getirilmesi, mal veya hizmetin müşteriye teslimi, Satış sonrası bakım, destek, vb. hizmetlerin temin edilmesi. [3]

Dış Ticaret Müsteşarlığı e-ticaret koordinatörlüğü ise elektronik ticareti; “mal ve hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, dağıtım ve ödeme işlemlerinin bilgisayar ağları üzerinden yapılmasıdır” şeklinde tanımlamıştır.

1.2. Elektronik Ticaretin Araçları

Elektronik ticaretin araçlarını, birbirleriyle ticaret yapanların ticari işlemlerini kolaylaştıran her türlü teknolojik ürünler (telefon, faks, televizyon, bilgisayar, elektronik ödeme ve para transfer sistemleri, elektronik veri değişimi sistemleri (Electronic Data Interchange-EDI), internet) olarak düşünebiliriz.

EDI, ticaret yapan iki kuruluş arasında, insan faktörü olmaksızın bilgisayar ağları aracılığı ile belge ve bilgi değişimini sağlayan bir sistem olarak elektronik ticaretin önemli bir aracıdır.

Elektronik posta (e-mail) yapılanmamış dokümanların iletilmesinde kullanılırken, EDI yapılanmış mesaj değişimini sağlamaktadır. Böylece standart bilgilerin diğer bilgisayar sistemlerine kolayca aktarılması olanaklı kılınmaktadır. [4] Elektronik ticaret açısından en etkin araç olarak kabul edilen yeni internet teknolojileri ise ses, görüntü ve yazılı metni aynı anda, daha hızlı ve güvenli bir şekilde ilettiğinden, internet üzerinden yapılan bu işlemlerin maliyeti diğer araçlara oranla hayli düşüktür. EDI ile sipariş alınması, sözleşme ve faturaların hazırlanması, gümrük ve bankacılık ve buna benzer işlemlerin yapılmasında tekrarlar önlenerek, maliyetlerin düşürülmesi ve işlemlerin en az hatayla ve kısa sürede tamamlanması amaçlanmıştır. Bu yolla maliyetlerin % 5-20 arasında azaldığı, zaman tasarrufunun ise % 50’lere ulaştığı ileri sürülmektedir. [5]

Geçmişte bir ölçüye kadar kapalı bilgisayar ağları üzerinden gerçekleştirilen elektronik ticaret uygulamaları, güvenli olmakla birlikte maliyeti oldukça yüksek sistemlerdir. Günümüzde, açık bilgisayar ağı olan internet, elektronik ticaret için çok daha uygun bir altyapıdır. İnternet aracılığıyla, artık kapalı yapıdan açık yapıya geçerek küreselleşen ağların getireceği avantajlardan yararlanılmaktadır. Bu da, özellikle KOBİ’lerin (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin) dünya ticaretinde daha fazla yer almalarına imkân sağlamaktadır . [6]

1. ELEKTRONİK TİCARETİN TARAFLARI

Elektronik ticaret, kullanılan teknolojiler ve uygulamalar benzer olmasına rağmen taraflarına göre çeşitli kaynaklarda farklı şekillerde sınıflandırılmıştır. Birçok kaynakta işletmeler arası ve işletmeden tüketiciye olmak üzere iki tipte incelenen elektronik ticaret taraflara karşılıklı olarak devletin de katılmasıyla dokuz türe kadar çıkabilmektedir. Bu çalışmada Avrupa standartlarında geçerli olan dörtlü bir sınıflandırma yapılmıştır.

· İşletme-İşletme (Business to Business-B2B)

· İşletme-Tüketici (Business to Consumer-B2C)

· İşletme-Devlet (Business to Government-B2G)

· Tüketici-Devlet (Consumer to Government-C2G)

2.1. İşletmeler Arası Elektronik Ticaret (Business to Business – B2B)

Tüm dünyada Business to Business (B2B) e-commerce adıyla bilinen işletmeler arası elektronik ticaret; birçok alıcı ve satıcı firmanın bir araya gelip alım satım işlemlerini ve tedarik zincirindeki tüm süreçleri elektronik ortamda gerçekleştirebildikleri yeni ticaret şeklini ifade etmektedir. İşletmeden işletmeye yönelik e-ticaret modelindeki amaç; otomasyonlandırılmış sistemlerin ortaklaşa iş yapılan birimlere (üretici firma, tedarikçi firmalar, bayiler, mağazalar, departmanlar vb.) entegrasyonu ile ürün, hizmet ve bilginin işletmeler arasında satışını, kullanımını ve paylaşımını sağlamaktır. İşletmeler arası e-ticaret, sadece dağıtımcıların güvenli bir şekilde bir dizi ürünü sipariş vermelerine imkan verecek şekilde basit olabilirken, bir dağıtımcının binlerce müşterisine özel içerik ve fiyat seçenekleri ile farklı ürün kombinasyonları sunması ve neredeyse eş zamanlı olarak tüm üretim süreci aşamalarındaki stok düzeylerine erişim imkânı vermesi gibi karmaşık bir yapı olarak da ortaya çıkabilmektedir.

E-ticarette B2B, son dönemde hareketlilik gösterse de henüz çok yaygın olarak kullanılan bir sistem olarak görülmemektedir. Bunun yanı sıra işletmeler arası elektronik ticaret uygulamaları bir artış izlemiyor, artış katlanarak gerçekleşiyor. B2B çalışma ortamının salgın hastalık gibi yayılacağını tahmin etmek güç değil, çünkü süreç zincirleme reaksiyon halinde gelişiyor. Örneğin 300 tedarikçi ile çalışan ve yaptırım gücü olan bir şirket, bu alanda bir adım attığı an, arkasından 300 şirketi de sürüklüyor. Bir süre sonra ise, B2B ortamına geçen bu tedarikçiler, çalıştıkları diğer şirketlerin (müşteri veya kendi tedarikçileri) kapısını çalmaya başlıyor. Bunun nedeni ise, iki farklı çalışma biçiminin uzun süre aynı şirket içinde izlenmesinin daha pahalı olması… Bu zincirleme reaksiyon bir kez başladı mı durdurmak veya direnmek mümkün olamamaktadır. Çünkü gerçekten B2B maliyet avantajı, sürat ve daha verimli bir çalışma ortamı sağlamaktadır. Bu nedenle de bir moda veya gelip geçici bir akım olarak görülmemelidir . [7]

Uygulama güçlüklerine karşın, B2B ortamı her iki tarafa da önemli faydalar sağlar.

Bunların en önemlisi her zaman gerçek bilgi ile hareket edebilmektir. [8] Bunun yanı sıra;

* Müşteri talepleri daha hızlı değerlendirilir,

* Ürünler pazara daha hızlı sunulabilir,

* Bürokratik işlemler azalır,

* Stoklarınızın devir hızı artar,

* Müşteri memnuniyeti artar,

* Tedarikçilerin sizin planınıza uyumu artar,

* Satın alma maliyeti düşer,

* Sistem içi disiplin artar.

2.2. İşletmeden Tüketiciye Elektronik Ticaret (Business to Consumer – B2C)

Internet teknolojilerinde meydana gelen hızlı gelişmeler sonucunda ortaya çıkan sanal mağaza uygulamaları İnternet üzerinde firmaların ürünlerini doğrudan üreticiye satılmasını kapsar. Günümüzde İnternet üzerinden pizzadan, otomobile akla gelen her şey satılmaktadır. B2C, e-İş’in B2B’den sonraki en önemli adımını oluşturmaktadır. Kurumlarla kişiler arasındaki elektronik ticaret olarak nitelendirilebilecek B2C (Business to Costumer), Üretici firmalarca pazarlama, satış ve satış sonrası hizmetler amacı ile kullanımında başarılı sonuçlar elde edilmesi bakımından kabul görmektedir.

Yapılan araştırmalar B2C ticaretin zamanla büyük bir mesafe kat ettiğini ve bu değişim hızla devam ettiğini göstermektedir. Türkiye’de ise B2C pazarında süpermarketlerin ve karma alışveriş sitelerinin öne çıktığını görüyoruz. Yurtdışında olduğu gibi kitap, müzik ve elektronik Türkiye’de de B2C sitelerinde en çok tercih edilenler arasında yer alıyor. Dünyanın en büyük B2C sitesi Amazon.com bir yoktan var ettiği şirketi, sistemi ve markasıyla tüm dünyadan sipariş almaktadır. Milyonlarca üyeye sahip ve bu konuda bir ilk olan Amazon.com’u elektronik ticarete atılmak isteyen pek çok firma izlemiştir. [9]

www teknolojisindeki hızlı gelişmeler sonucunda ortaya çıkan sanal mağaza uygulamaları ile Internet’te işletmeler elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitaptan pizzaya birçok ürünün doğrudan tüketiciye satışını yapmaya başlamıştır.

İnternet özellikle KOBİ’lerin ticari hedeflerini yeniden gözden geçirmelerine neden olmuştur. Dünya ticaretindeki “.com” değişimini yakalayan işletmeler, sanal dünyada showroom veya mağaza açarak yeni müşterilere ulaşmaya çalışmaktadır. Günde 24 saat / haftada 7 gün açık ve dünyanın her yerinde şubesi olan mağaza açma maliyetleri, Internet ile KOBİ’lerin karşılayabileceği seviyeye inmiştir.

İnternet’te açılan mağazanın genel giderlerinin çok düşük olması, doğrudan satış fiyatlarına da yansımaktadır. Internet müşterilerin işletmelere, sürekli geri bildirimde bulunma imkânı da sunmaktadır. [10]

2.3. İşletmeler ve Kamu İdaresi Arasındaki Elektronik Ticaret (Business to Goverment – B2G)

Kamu ile şirketler arasındaki lokal ağlar üzerinde yapılan ticaret, haberleşme ve diğer tüm etkinlikleri bu alanda tanımlanabilir. Kamu ihalelerinin İnternette yayınlanması ve firmaların elektronik ortamda teklif vermeleri ilk örnekleri oluşturmaktadır. E-Ticaretin yaygınlaşmasını desteklemek amacı ile kamunun vergi ödemeleri, gümrük işlemleri de sanal dünyaya taşınmaktadır. İşletmelerin sanal ortamda kamu idareleri ile olan ilişkileri yaygın olmamakla birlikte, yakın gelecekte bu ilişkinin yaygınlaşacağı ve etkinlik kazanacağı tahmin edilmektedir. Elektronik ortamda vergilendirme, istatistiki bilgiler ve çeşitli izinlerin elektronik ortamda verilmesi, izlenmesi, denetlenmesi ve düzenlenmesi, sosyal güvenlik hizmetleri, elektronik imza, şifreleme, elektronik noter, onay kurumu, elektronik ticarette kullanılacak standartlar, elektronik gümrükleme, sigortacılık, kamu ihalelerinin elektronik ortamda duyurulması, elektronik ortamda hukuki ve cezai sorumluluğun düzenlenmesi gibi bir çok konu bu kapsamdadır. [11]

2.4. Tüketici ve Kamu İdaresi Arasındaki Elektronik Ticaret ( Consumer to Goverment – C2G)

Vergilendirme, tüketicinin korunması ve benzeri işlem ve eylemler bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bir çok alt unsuru ihtiva eden bu ilişkilerin, Türk Hukuk Sisteminde karşılığı bulunmayanların düzenlenmesi, elektronik ticaret hukuksal alt yapısının oluşturulması bakımından kaçınılmazdır. Bu düzenlemeler yapılırken; kamu hukuku alanında da kısıtlayıcı olmaktan ziyade düzenleyici, yönlendirici ve hatta teşvik edici, elektronik ticareti destekleyici uygulamaların çoğaltılması sağlanmalı ve internetin herkese açık tutulmasını sağlayıcı kuralların konulması temel ilke olmalıdır. Ayrıca elektronik imza, şifreleme, e-noter, onay kurumu ve e-ticaret standartları gibi güvenlik unsurları yukarıda belirtilen tüm ilişkiler kapsamında yer almaktadır.

E-ticaretin  yukarıda sıralanan bu 4 başlığına ilave olarak tarafları  şöyle de sıralanabilir:

– Alıcı

– Satıcı

– Üretici

– Bankalar

– Komisyoncular

– Sigorta İşletmeleri

– Nakliye İşletmeleri

– Özel sektör bilgi teknolojileri

– Sivil toplum örgütleri

– Üniversiteler

– Onay kurumları, elektronik noterler

– Dış Ticaret Müsteşarlığı

– Gümrük Müsteşarlığı

– Diğer Kamu Kurumlar

1. ELEKTRONİK TİCARETİN ETKİLERİ VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR

3.1. Elektronik Ticaretin Olumlu Etkileri

Elektronik ticaretin ekonomik ve toplumsal hayatta giderek kendisine daha

fazla yer edinmesine bağlı olarak ortaya çıkan olumlu etkileri aşağıda özetlenmiştir. [12]

• Açık ağ üzerinden gerçekleşen e-ticaret faaliyetleri, elektronik iletişimi artırmıştır. Bu ise, işletmelere, tüm tüketicilere ve diğer işletmelere daha ucuz ve kolay bir şekilde ulaşma olanağı sağlamaktadır. Pek çok işletme, bu yolla herhangi bir fiziksel yatırıma girmeden, bir satış mağazası, fiziki bir pazarlama ağı kurmadan ürünlerini pazarlayabilmektedir.

• Ulusal ve uluslararası ticari işlemlerin elektronik ortamda yürütülmesi (üretici,

satıcı, alıcı, aracı, gümrük idaresi, sigortacı, nakliyeci, bankalar ve diğer kamu kurumları kapsamında) zamanın etkin kullanılmasını sağlamaktadır.Böylece ürünlerin sipariş edilmesi ile teslimi arasında geçen süre asgariye inmekte, zamandan kaynaklanan maliyetler ile stok maliyetleri düşmektedir.

• Elektronik ticarette ihtiyaç duyulan belgeler elektronik ortamda hazırlanmakta, bu bilgi ve belgeler ilgililerin kullanımına sunulmaktadır. Böylece, işlemler minimum hata ile kısa bir süre içinde ve kırtasiye masrafı ödenmeksizin tamamlanmaktadır. İnternete dayalı e-ticaret ve elektronik dağıtım sistemleri uluslararası ticareti hızlandırmaktadır.

• E-ticaret, mal ve hizmet piyasalarının yapısını değiştirmekte, yeni ürünler,

yeni pazarlama ve dağıtım tekniklerine yol açmakta, hızlı bir şekilde ürün geliştirilmesi, test edilmesi ve müşteri ihtiyaçlarının tespit edilmesini olanaklı kılmakta, pazar talebindeki değişikliklere hızla yanıt verebilmektedir.

• E-ticaret, ticari faaliyetlerin tabana yayılmasını sağlamış, pazar alanını

genişletmiş ve ekonomik yoğunlaşmaya yol açmıştır. Böylece uluslar arası ticaretten daha çok pay alınması mümkün hale gelmiştir.

• Elektronik ortamda üretim, pazarlama ve dağıtım faaliyetleri maliyetleri

düşürmesi nedeniyle, e-ticaret işletmelere, ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet üstünlüğü sağlamakta ve rekabeti artırmaktadır.

• Tüketiciler için işlem maliyetleri ve nakliye masrafları düşmektedir. Tüketiciler evlerinden çıkmadan sorun yaşamadan ve zaman harcamadan sanal

mağazalardan alışveriş yapabilmektedirler.

• Tüketiciler internet sayesinde, yeni mamül ve ürün bilgilerine kolay

ulaşabilmekte, bilgi sahibi olmakta ve alternatif ürünleri karşılaştırarak, kolayca satın alabilmektedir.

• Zaman ve fiziksel engellerin kalkması elektronik ticaret yoluyla çok sayıda

tüketicinin küresel piyasaya girmesine yol açmış, azalan maliyetler, yüksek hız ve çeşitlilik tüketiciler arasında yoğun bir rekabet ortamı yaratmıştır.

• Yeni tüketici memnuniyeti ve yeni işgücü profilleri e-ticaretin getirdiği

yeniliklerdendir.

• E-ticaret (internet), yeni birçok iş, görev ve unvanlar ortaya çıkarmıştır. Bu iş alanları internet servis ve içerik sağlayıcıları, web sayfası hazırlayıcıları gibi doğrudan internete ilişkin hizmetler olabileceği gibi, insanların evlerinde oturarak internet üzerinden hizmet üretmeleri de olabilir. Örneğin mülakat ve danışmanlık yapma, rapor, oyun ve eğlence hazırlama bu kapsamda görülmektedir.

• E-ticaret, ekonomik bir olgu olmasına karşın, sosyal ve politik yaşamı etkilemektedir. Ekonominin bilgi ve bilgiyi yönetme temeline dayanması, eğitim, kültür, sağlık ve sosyal güvenlik gibi alanlarda internet kullanılmasını yaygınlaştırmıştır. Bu durum sosyal politikaların yeniden gözden geçirilmesine yol açmıştır.

• Bilgisayar yoluyla veri tabanlarına kolay ulaşım ve e-posta, geleneksel eğitim ve öğretim alışkanlıklarını değiştirmektedir. Geleneksel sınıflar yerini sayısal ve sanal ortama bırakmış, öğretim gören öğrenciler bilgiye çok daha hızlı ve kolay ulaşma imkanı bulmuşlardır. İnternet bu anlamda bilgiye ulaşmanın önündeki engelleri ortadan kaldırmıştır.

• Organizasyonlar ve işletmeler dönüşmekte, geleneksel yöneticilerinin sayısı azalmakta, daha fazla uzmanlaşmakta, yatay ve dikey olarak küçülmekte ancak etkinliği artmaktadır.

• E- ticaret, işletmeler arası verinin paylaşılmasına, işletme çalışanlarının

işbirliğine, koordinasyonuna, müşterilerin öneri ve taleplerinin değerlendirilmesine

büyük ölçüde kolaylıklar getirmiştir.

Tüm bu sayılan etkilerin girişimciliği teşvik etmesinin yanı sıra ortaya çıkan yeni kural ve düzenlemeler girişimciler için karlılığın arttırılması ve küresel rekabette öne çıkabilmek için uyulması zorunlu bir durum oluşturmuştur. [13]

Bir çok dev işletme için yeni pazarlar anlamına gelen küreselleşmeyle beraber uluslararası pazarlarda geleneksel yöntemlerle (büro açmak, distribütör bulmak, bağlantı kurmak) iş yapabilmek için gereken kaynaklara sahip olmayan Küçük / Orta Boy İşletmelerin (KOBİ) hayatta kalmaları gün geçtikçe zorlaşmaktadır. Eskiden beri en büyük problemleri ürettikleri ürünün satılabilmesi için hedef kitleye ulaşabilmelerini sağlayacak pazarlama kanallardan mahrum olmaları olan küçük işletmeler, yeni düzene adapte olamazlarsa küresel üretim ve satış yapan işletmeler karşısında çaresiz kalacaklardır. Internet işte tam bu noktada KOBİ’lere etkili ve ucuz bir pazarlama kanalı sunarak tüm dünyada milyonlarca kişi ve kuruluşu hedefleyebilmelerini sağlamaktadır. KOBİ’ler böylelikle yüksek yatırım ve harcamayapmak zorunda kalmadan bir çok pazara girebilme, bu pazarlarda hızlı, ucuz ve kaliteli ürün sunabilme fırsatına kavuşacaklardır. [14]

E-Ticaretin tüketiciye ve alışverişe olan birçok olumlu etkisi vardır. sanal dünyada alışveriş yapmak gerek birey gerekse işletme olarak müşteriye önemli avantajlar sağlamaktadır; [15]

— Hesaplı: Sanal dünyadaki alışveriş, klasik mağazada yaptığınız alışverişten daha ucuzdur. Sanal iş dünyasındaki mağaza kirası, personel gideri, elektrik, vb. masrafların ihmal edilecek düzeyde olması satış fiyatlarına da yansımaktadır.

Şehirlerarası veya ülkelerarası dolaşarak mağazalar arasındaki fiyat karşılaştırması, bire beş oranında şehir içi telefon ücreti ödeyerek yalnızca Internet ile yapılabilmektedir.

— Kolay Ulaşılabilme: Sanal dünyadaki alışverişi ile evden çıkmadan, trafik ve park sorunu yaşamadan, zaman ve benzin harcamadan muazzam çeşitlilikteki ürün ve hizmetler incelenebilmektedir. Birçok sanal mağaza, ana caddelerdeki benzerlerine kıyasla daha fazla stok bulundurabilmektedir.

— Hızlı:  Satın almak istenilen ürün seçildikten sonra yalnızca beklemek gerekmektedir. Birçok mağaza e-posta servisi ile siparişin hangi aşamada olduğu hakkında (ne zaman kargoya verildi, ne kadar sürede teslimat yapılacak, vb.) müşterisini de bilgilendirmektedir.

— Güvenli: Birkaç basit önlemi aldığınızda, sanal dünyadaki alışverişte kredi kartı kullanmanın restoran veya dükkânda kullanmadan daha az riskli olduğu görülmektedir.

Birçok online satış yapan sanal mağaza, müşterilerin ödeme bilgilerini güvenli olarak ulaştırabilmesi için çeşitli güvenlik önlemleri (SLL, SET) almaktadır. Ayrıca son dönemde bankalar, Internet üzerinde rahat ve güvenli kullanabilmesi için “Sanal Kart” uygulamasını başlatmıştır. Yalnızca Internet’te kullanılabilen ve normal zamanda “sıfır TL/$” limiti olan “Sanal Kart”ın limitini, alışveriş sırasında kart sahibi artırmakta/belirlemekte ve alışverişin sonunda ise kalan miktar olması durumunda tekrar “sıfır”layabilmektedir.

— Eğlenceli: Web dünyasındaki en keyifli alışverişlerden birisi de online müzayedelerdir. Dünyanın herhangi bir yerinden insanlar herhangi bir şeyi online müzayedeye katılarak satın alabilmektedir.

— Küresel: Sanal dünyada müşteriler, en geniş çeşitlilikte mağaza bulma imkanına sahiptir. Bu mağazaların bir kısmı büyük şehirlerde bulunabilecek olmasına karşın bir kısmına ise yalnızca Internet dünyasında erişilebilmektedir.

3.2. Elektronik Ticaretin Olumsuz Etkileri

E-ticaretin yukarıda belirtilen olumlu yanlarına karşın bazı olumsuzlukları da bulunmaktadır. Bazı yazarlara göre yasal, kurumsal ve teknolojik sınırlamalar nedeniyle öngörülen gelişmelerin gerçekleşmesi olası değildir. İnternetin kültürel açıdan negatif yanları olduğunu iddia eden bir başka görüşe göre, internet bir bilgi çöplüğüdür ve insanları yönlendirmektedir. 21. yüzyılın son çeyreği bilgi çağı, 21. yüzyıl ise bilgiyi yönetme çağı olarak adlandırılmaktadır. Gerçekten bilgiyi üretmeyen ve yönetemeyenler için internet bir bilgi çöplüğü olabilir. Olumsuzlukların ve sınırlamaların asgariye indirilmesiyle internet bir ayrıcalık ve üstünlük aracı olabilir. Olumsuzlukları ortadan kaldırmak için herkes kendini görevli kabul etmelidir. [16]

Elektronik ticaretin olumsuz etkileri aşağıdaki şekilde sıralanabilir;

· E-ticaret, bilim ve teknolojiyi üreten, süratle ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştüren gelişmiş ülkeler ile endüstri toplumu olmadan bilgi toplumu olmaya çalışan geri kalmış ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki refah düzeyi farkını daha da artıracaktır.

· Elektronik ticaret (internet), bir yandan yeni is alanları, görev ve unvanlar ortaya çıkarırken, diğer yandan da organizasyonların yatay ve dikey olarak büzülmesi ve geleneksel ticarette rol alan bazı unsurların ortadan kalkması nedenleriyle işgücü fazlası ortaya çıkacak, dolayısıyla issizlik artacaktır.

· E-ticaret (internet), bütünü ile ele alındığında teknik yapısı itibari ile denetime müsait bir nitelikte değildir. İnternete girmek, yararlanmak ve çeşitli olanakları kullanmak için herhangi bir yasal formalite, başvuru izni, onay gibi işlemler söz konusu değildir. İnternetin hukuki anlamda bir sahibi yoktur; belli bir isleticisi ve/veya yöneticisi de yoktur. Bu nedenle internetin kullanımında ortaya çıkabilecek suiistimalleri, aşırılıkları,

usulsüzlükleri, kural dışı davranışları denetleyip, yaptırım uygulayacak merkezi bir otorite de bulunmamaktadır. İnternetin bu niteliği, uluslararası ya da uluslar üstü organizasyonlar tarafından dikkate alınmalı ve çözüm üretilmelidir. [17]

· İnternet maliyetlerinin özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında farklılık göstermesi ve Türkiye gibi ülkelerde internet maliyetlerini yüksek oluşu elektronik ticareti engelleyen olumsuz durumlardan biridir.

· Elektronik ticaret ile birlikte hem vergi politikası hem de vergi hukuku alanında yeni gelişme ve sorunların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Uluslararası e-ticarette verginin tahsilâtı, ödeme araçlarının geliştirilmesi, gümrük prosedürlerinin basitleştirilmesi, e-ticarete uygun hale getirilmesi önemlidir ve çözülmesi zorunludur. Bu kapsamda en önemli sorun ülkeler arası gayri fiziki malların satış vergilerinin toplanmasıyla ilgilidir. Elektronik ticaretin vergilendirilmesinde sistem, adil ve etkin, kuralları açık, yeterli derecede esnek ve dinamik, vergi kayıp ve kaçaklarını önleyici nitelikte olmalıdır .

· Dünya üzerinde internetin gittikçe yaygınlaşması sonucu ticaretin de bu yeni iletişim kanalında yapılmaya başlaması, üretici ve tüketicilere yeni alım ve satım olanakları sunmuş, buna bağlı olarak da yeni ödeme şekilleri doğmuştur. Elektronik para (E-Money) bu gelişmeler sonucu ortaya çıkmış, önemli bir ödeme aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır.

E-para, kişide bulunan elektronik bir araca yüklenmiş bir mali değer veya kişisel fonu ifade eder. Elektronik araca yüklenmiş olan bu değer, kişi aracı kullandıkça azalır ve yüklenmiş olan değerin bitimi sonucu tekrar değer yüklenilmesi gerekir. E-parayı su anda yaygın olarak kullanılan kredi ve borç kartlarından ayıran en büyük özellik, e-para kullanımı sırasında provizyon veya benzeri bir sorgulama işleminin olmamasıdır. Elektronik para uygulamalarının gerçekleşebilmesi için güvenlik sorunlarının giderilmesi, gerekli hukuki ve kurumsal yapının oluşturulması, para ve mali politikalarla vergilendirme ile ilgili sistemlerin e-para kullanımına uygun hale getirilmesi gereklidir.

· Elektronik ticaret ve internet işlemleri ile ilgili bir diğer önemli konu yasal düzenleme yetersizliği ve belirsizliğidir. Yasal belirsizlik özellikle internet aracılığıyla yapılan ticaretin geliştiği ülkelerde düzenleme boşluğu ortaya çıkarmıştır. İnterneti yürürlükteki mevzuat açısından ele aldığımız zaman, konunun farklı yönleri bakımından oldukça değişik bir görünüm ile karsılaşmaktayız. Hukuk sistemimizin internetin bazı önemli öğelerinin düzenlenmesi bakımından yetersiz olduğu anlaşılmakla beraber, birçok yönlerine çözüm getirecek hükümleri bulunduğu da görülmektedir. Bunlar tahmin edileceği üzere, daha çok özel hukuk alanındadır. İnternetin süjeleri arasındaki özel hukuk ilişkileri, önemli ölçüde akdi ilişkiler olduğu için, bunların mevcut hükümler ile düzenlenme olanağı büyük ölçüde mevcuttur. Ancak, her konunun hukuki düzenlemesinde olduğu gibi, burada da 1. derecede önem taşıyan sorumluluk hukuku meselesinde, akit dışı sorumluluğun mevzuata getirilecek hükümler ile ele alınmasıdır. Yukarıda da belirtilmiş olduğu gibi yapılmış olan incelemeler ortaya koymuştur ki, mevzuat özellikle kamu hukuku alanında yetersiz kalmaktadır ve bu bakımdan da ciddi sorunların bu alanda ortaya çıkabileceği söylenebilir.

· Elektronik ticaretin geleneksel ticaretten farklılaştırma yoluyla ortaya çıkardığı bir diğer olumsuz nokta ise iş süreçlerinin yeniden tasarlanarak elektronikleşmesi gerekliliğinin doğmasıdır. Yapılan işe, müşterilere ve teknolojilere uygun iş süreçleri geliştirilmelidir. Bunun yanı sıra süreçler ve sistemlerin doğru entegrasyonunun sağlanamaması zaman ve maliyetler açısından kayıplara yol açabilecektir. [18]

· Elektronik ticaretin ortaya çıkardığı bir diğer olumsuz durumda gelenekselticarette ölçülmesi kolay olan bir takım verilerin genişleyen ağlar nedeniyle ölçümünde yaşanan bir takım zorlukları ortaya çıkarması ve özellikle kamusal ara yüzlerde meydana gelebilecek ani değişimlerin fiyatlar düzeyinde ani dalgalanmalar ortaya çıkarması durumudur. [19]

4. DÜNYADA ELEKTRONİK TİCARET

4.1. ABD’de Elektronik Ticaret

ABD’nin e-ticaret konusunda en etkin ve kapsamlı çalışan, bu konuda lider konumunda olan bir ülkedir. ABD’de doğan internet, bu ülkede bilim ve teknolojiye verilen önem ve ayrılan kaynak sayesinde yaygın kullanım imkanı bulmuştur. ABD, ekonomisinin dünyanın en büyük ekonomisi olmasının, son yıllarda beklentilerin ötesinde bir büyüme gerçekleştirmesinin arkasında yatan temel etkenlerden bazıları hiç kuşkusuz, bilgi ve iletişim teknolojilerinde ulaştıkları seviye, bilgisayarla çalışma eğiliminde yaşanan gelişme ve internetin her alanda yaygın kullanılmasıdır. En fazla sayıda bilgisayar, internet ve yüksek seviyede internet bağlantısı bu ülkede bulunmakta ve bu ülke hükümeti elektronik ticareti teşvik etmekte ve desteklemektedir. ABD de elektronik ticaretin geliştirilmesi için Ulusal Bilgi Altyapıları kapsamında (National Information Infastructure-NII) e-ticaret altyapı programı hazırlanmıştır. 1995 yılında “Federal Elektronik Ticaret Ekibi” oluşturulmuş, elektronik ticaretin hükümet tarafından kullanılma olanakları değerlendirilmiştir.

ABD’de elektronik ticaretin dünyaya oranla daha yerleşmiş bir sistem içerisinde hareket etmesinin temel nedenleri güçlü üretici kesimin varlığı, internet maliyetlerinin düşük olması ve internete ulaşım için gerekli altyapının diğer ülkelere göre daha sağlam yapıda olmasıdır. Kuşkusuz bu yalnızca bugünün süreçleri içerisinde gerçekleşen bir durum değildir. Teknoloji kullanım olanakları ve var olan teknolojinin hızlı yayılımı ABD’yi bu konuda öne çıkarmaktadır. ABD’deen yaygın olarak görülen elektronik ticaret türü business to business (B2B) şeklindedir. [20]

ABD istatistik bürosu (census bureau) verilerine göre e- ticaret yoluyla yapılan perakende satışlar2009 yılının ilk çeyreğinde 2008 yılının son çeyreğine oranla %0,7 artarak 31,7 milyar dolar olmuştur. Toplam perakende satışları aynı dönemde % 10.2 lik düşüşle 909.6 milyar dolar olmuştur. Dünyada görülen ekonomik durgunluğa rağmen ABD’de elektronik ticaret yoluyla yapılan satışlar toplam satışların %3,5 ini teşkil etmektedir. [21]

ABD’DE E-TİCARET YOLUYLA YAPILAN SATIŞLAR

4.2. AB’de Elektronik Ticaret

AB, 1980 yılından beri elektronik ticaret konusunda yoğun çalışmalar yürütmekte ve Avrupa düzeyinde bir bilgi ağı sistemi kurmaya çalışmaktadır. 1994 yılında Avrupa Komisyonu resmi bir “Elektronik Ticaret Girişimi (Electronic Commerce Initiative) ile birliğin temel hedefinin elektronik ticaretin Avrupa’da hızla gelişimini sağlamak olduğu belirlenmiş ve elektronik ticaretle ilgili çalışmalarda birbirini tamamlayıcı iki hedef belirlenmiştir. Bunlar, elektronik ticarete güveni oluşturmak ve tek pazara tam girişi sağlamaktır. E-Europe girişimi, Avrupa’nın güvenlik, elektronik bankacılık gibi bazı önemli alanlardaki gücünü  arttırarak bu gelişmeyi hızlandırmak amacındadır. Elektronik işlemlerde, euronun geniş bir kullanımı da, AB düzeyinde elektronik pazarın gelişimine katkıda bulunacaktır. Avrupa Birliği, Avrupa-Ağı bilgi kapasitesini geliştirmek amacıyla, Ar-Ge ağırlıklı programlar düzenlemekte, bu kapsamda EDI  sistemlerine ve belirgin olarak da ticaretle ilgili elektronik veri değişim sistem (Trade EDI System – TEDIS) gir işimlerine destek verilmektedir.

AB temel amacını, şifreleme, sayısal imza, altyapı, hukuksal ve finansal konuların ve ticaretin dünya ölçeğinde gelişmesini sağlayacak ölçüde düzenlenmesi olarak belirlemiştir. Avrupa Birliği Komisyonu, 8 Aralık 1999 tarihinde “E-Europe-Herkes İçin Bilgi Toplumu” bildirimi kabul ederek E-Europe girişimi başlatmıştır. Girişim sayısal teknolojilerin bütün Avrupa’da algılanışını hızlandırmayı ve tüm Avrupalıların bunları kullanacak gerekli beceriye sahip olmalarını sağlamayı amaçlamaktadır. E-Europe girişimi Avrupa ekonomisini modernleştirmek için komisyonun yeni stratejisinde anahtar bir role sahiptir. Avrupa Konseyi Lizbon Zirvesi için, komisyon tarafından ortaya konulan Avrupa’nın ekonomik ve sosyal olarak yenileşmesi gündeminde bu girişim merkezi bir yer tutmuştur. Bu nedenle, 10–11 Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki Zirvesi’nde, Avrupa Konseyi, E-Europe girişimini kabul etmiştir. E-Europe girişiminin diğer önemli bir amacı ise, tüketicilerin ve yurttaşların, internet üzerinden aradıkları bilgiye ulaşabilmelerini mümkün kılacak becerilerle donatılmasıdır. [22]

AB düzeyinde, bilgi toplumunu teşvik edecek birçok politika tedbirleri alınmıştır. Bunlar; telekomünikasyonun liberalleşmesini arttırmak, e-ticaret konusunda açık bir yasal çerçeve oluşturmak (kişisel bilgilerin korunması, gizlilik v.b.), önemli alanlarda araştırma ve geliştirme faaliyetlerini desteklemektir.

AB’nin diğer bir çalışması da 1999/93/EC sayılı “Elektronik İmza” ya ilişkin direktifidir. [23]

Devlet ve hükümet başkanlarının talebi üzerine, komisyon, konseyle birlikte, Haziran 2000’de Feira Zirvesi’nde kabul edilen “E-Europe Eylem Planı” çalışmalarına başlanmıştır.

E-Europe Eylem Planının üç temel hedefi bulunmaktadır:

· Her evin, okulun, işyerinin ve idarenin on-line hale getirilmesi

· Sayısal konulardan haberdar ve girişimci Avrupa’yı yaratmak,

· Toplumsal olarak kabul görmüş bir bilgi toplumu oluşturmak

Bu çerçevede yapılacak olan eylemler, sorunları çözmek için ortak bir yaklaşım geliştirmede açık bir katma değerin mevcut olduğu, herhangi bir farkın yaratabileceği yerlerde başlatılacaktır. Bu temelde, on öncelik alan belirlenmiştir. Bu alanlardaki hedeflerin başarılması üye devletlerin, Avrupa Komisyonu’nun, sanayinin ve vatandaşların ortak çabasını gerektirmektedir.

Söz konusu öncelikli alanları şöyle sıralayabiliriz:

· Sayısal çağda Avrupa gençliği,

· Daha ucuz internet erişimi,

· E-ticareti hızlandırmak,

· Araştırmacılar ve öğrenciler için hızlı internet,

· Güvenli elektronik erişim için smart kartlar,

· İleri teknoloji ve KOBİ’ler için risk sermayesi,

· Engelliler için e-katılım,

· On-line sağlık,

· On-line idare,

· Ulaşım,

AB ayrıca, elektronik ticaretin gelişimini özellikle KOBİ’ler için hızlandıracaktır. Böylece, KOBİ’ler bütün Avrupa pazarında faaliyet gösterebileceklerdir. Bunun için, bir dizi AB mevzuat girişimi hazırlık aşamasındadır. Bu çalışmalar, yasal güvenliği sağlamayı, sınırlar arası hizmetlerin önündeki engelleri kaldırmayı, on-line yenilikleri ve tüketici güvenini desteklemeyi amaçlamaktadır. Bu çalışmalarda önem arz eden özellik “kendi kendine düzenleme” ve “ortak düzenleme” kavramları üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu bağlamda, komisyonda halihazırda birçok çalışma yürütülmektedir. Alternatif müşteri tashih mekanizmaları ve sınır ötesi on-line uyuşmazlıkların halli sistemleri ile ilgili faaliyetler, “E-Güvenlik Forumu” içerisinde koordine edilmektedir. Bu forum, 21 Mart 2000 tarihinde Brüksel’de komisyon tarafından organize edilen “Sınırlar arası Elektronik Ticarette Yargı Dışı Uyuşmazlık Halli” konulu bir çalışma toplantısında(workshop) oluşturulmuştur. E-ticaretle ilgili birçok direktif ve tüzük komisyon tarafından kabul edilmiştir. Komisyonda Avrupa’da e-ticaretin yasal çerçevesi” konusundaki iki direktif için ortak bir noktaya varılmıştır. Komisyon, şu anda, sınır ötesi finansal hizmetleri kapsayacak şikayet ağının kurulması ve KOBİ’lere teknik know-how’ın transferini kolaylaştıracak “go digital” kampanyasını başlatmakla ilgili çalışmalarına devam etmektedir.

AB’de ülkesel ve dönemsel olarak e-ticaret oranlarına baktığımızda ise; Avrupa e-Ticaret Pazarı’nın 2006 yılında 106 milyar Euro olacağı öngörüldüğü görülmektedir. Bu yıllarda cironun %70’i İngiltere, Almanya ve Fransa gibi üç anahtar pazarda yoğunlaşmıştı. 2008 yılı verileri dikkate alındığında geçen 2 yılda AB üye devletleri arasında e-ticaret seviyesi bakımından önemli varyasyonlar göze çarpmaktadır: [24]

– İngiltere’de bireylerin %57’si kişisel kullanımları amacıyla mal ve hizmet siparişlerini internet üzerinden vermişlerdir. Almanya, Danimarka ve Hollanda’da bu oran %50’nin üzerindedir.

– Fédération du e-commerce et de la vente à distance (FEVAD)’a göre; Fransa’da internet kullanıcılarının %66’sı online alışveriş yapmaktadır.

— Almanya’da 2007 yılında bireylerin %58.3’ü interneti online alışveriş yapmak amacıyla kullanmıştır.

­ — Nordik ülkelerde (Danimarka, İsveç, Finlandiya ve İzlanda) kullanıcıların %91’i internet üzerinden işlem ve ticaret yapmışlardır.

— Yeni AB üyesi olan Bulgaristan ve Romanya’da bu oran sırasıyla %3 ve 4’tür. Estonya, Kıbrıs, Yunanistan, İtalya ve Portekiz’de 2008 yılında kişisel kullanım amacıyla online alışveriş yapan bireylerin oranı %10’dur.

— 2008 yılında Online olarak en çok yapılan işlemler ve alınan mal/hizmetler şunlardır: seyahat ve tatil rezervasyonları (%42); giysi, spor malzemeleri (%41), kitap/dergi/uzaktan eğitim materyalleri (%39).

— İnternetten yapılan satışlar, günlük yaşamdaki alışverişi de etkilemiştir. 5 internet kullanıcısından 3’ü fiyat karşılaştırma sitelerini kullanarak, alışveriş yapmadan önce fiyatlar hakkında bilgi edinerek fiziki alışverişlerini gerçekleştirmektedir.

— İnternet en hızlı gelişen perakende kanalıdır. 2008 yılında AB 27’de perakendecilerin %51’i satışlarını e-ticaret aracılığıyla gerçekleştirmiştir. Sadece çok yaygın olarak kullanılan doğrudan perakende satışların, perakendeciler tarafından kullanım oranı %79’dur. Bu oran dikkate alındığında e-ticaret, mail order’lardan (%30), müşterileri evinde ziyaret ederek gerçekleştirilen satışlardan (%21) ve tele satışlardan (%17) daha popülerdir.

— Ancak ulusal ve sınır ötesi e-ticaret arasındaki uçurum genişlemektedir. 2006’dan 2008’e kadar en az bir kere internetten mal/hizmet satın alan tüm AB tüketicilerinin oranı %27’den %33’e çıkarken, sınır ötesi e-ticaret sabit kalmaya devam etmiştir (%6-%7).

— Sınır ötesi alışveriş potansiyeli mevcuttur. AB vatandaşlarının üçte biri, daha ucuz veya daha iyi olduğu için satın almak istedikleri mal veya hizmetleri diğer AB üyesi bir devletten almak istemektedir.

— AB tüketicilerinin %33’ü mal veya hizmetleri başka bir dilde almaya istekli iken, satıcıların %59’u işlemleri birden çok dilde gerçekleştirmeye hazırdırlar.

— Sınır ötesi online ticaret için iş potansiyeli de somutlaştırılamamaktadır. AB 27 satıcılarının %51’i internet üzerinden satış yaparken, %21’i ise halihazırda sınır ötesi işlemleri gerçekleştirmektedir. %21’lik bu aynı oran sınır ötesi reklam da vermektedir.

— Halihazırda AB’li satıcıların dörtte üç’ü sadece ulusal sınırlar içinde satış yapmaktadır. 5 AB’li satıcıdan biri (%21) sınır ötesi satış yöntemlerini kullanarak, en az bir diğer AB ülkesine satış yapmaktadır. Sınır ötesi ticareti kullanarak satış yapan satıcılar çok az sayıda üye devlete bu satışları yapmaktadır. Bu satıcıların sadece %4’ü 10 veya daha çok üye devlete satış yaparken; ticaretin yoğun bir bölümü bir veya iki üye devlet arasında gerçekleşmektedir.

— Pazar segmentasyonu online tüketiciler bakımından giderek artan engellerin kaynağı olarak gösterilmektedir. 2006 yılında tüketicilerin %33’ü sınır ötesi alışverişleri, satıcı ile aynı ülkede yaşamadıkları için gerçekleştirmediklerini belirtmiştir. 2008 yılında yayımlanan Eurobarometer araştırma verileri de, 2007 yılında başarılı bir şekilde sınır ötesi alışveriş yapan tüm tüketicilerin, %8’inin en az bir diğer sınır ötesi alışverişi tamamlama konusunda engellere takıldıklarını göstermektedir.

1. TÜRKİYE’DE ELEKTRONİK TİCARET

Türkiye’nin internetle tanışmasının üzerinden geçen zamanla birlikte hızla artan kullanıcı sayısı, teknolojik alt yapının da aynı oranda gelişmesini sağladı. Böylece ülkemiz internetle, diğer ülkeler gibi etkin bir geçmiş edindi.

Bugünkü altyapı, dünyanın gelişmiş bütün ülkeleri gibi, bu gelişmiş ülkeler içinde yer alan Türkiye için de çok önemli kapıları açmış ve hem e-ticaret, hem de tekno kültürel etkileşim ülkemizde kendisini hafife alınamayacak şekilde göstermiştir.Gelişen süreçle birlikte elektronik ticaret alanında 1997 yılından itibaren bir takım düzenlemelere gidilmeye başlamış değişen süreç ile birlikte oluşan kurul ve düzenlemeler farklı bir takım işlevler kazanmıştır.

5.1. E-Ticaret Koordinasyonun Tarihçesi [25]

“Elektronik Ticaret Ağının” tesis edilmesi ve ülkemizde elektronik ticaretin yaygınlaştırılması amacıyla, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun (BTYK) 25 Ağustos 1997 tarihli toplantısında, bir çalışma grubunun oluşturulması kararlaştırılmış ve yapılacak çalışmalarda koordinatörlük görevi Dış Ticaret Müsteşarlığı’na, sekreterya görevi de TÜBİTAK’na verilmiştir.

Bu Karar uyarınca, Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın başkanlığında ilgili kuruluşların katılımıyla oluşturulan Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu’nun (ETKK) ilk toplantısı 16 Şubat 1998 tarihinde yapılmış ve ETKK bünyesinde hukuk, teknik ve finans çalışma grupları oluşturulmuştur.

BTYK’nın 2 Haziran 1998 tarihli toplantısına anılan çalışma gruplarının hazırladığı finans, teknik ve hukuk raporları sunulmuştur. Bu raporlara ilişkin alınan kararlarda ülkemizde elektronik ticaretin geliştirilmesine ilişkin devletin uzun vadeli dört temel görevi belirlenmiştir.

1. Gerekli teknik ve idari alt yapının kurulmasını sağlamak,
2. Hukuki yapıyı oluşturmak,
3. Elektronik ticareti özendirecek önlemleri almak,
4. Ulusal politika ve uygulamaların uluslararası politikalar ve uygulamalarla uyumunu sağlamak.

BTYK’nın aynı tarihli toplantısında, Türkiye’de elektronik ticaretin

yaygınlaştırılması ile ilgili düzenlemeler tamamlanıncaya kadar ETKK’nun görevini sürdürmesine ve kendi önerileri doğrultusunda bir eylem planı hazırlayarak uygulamayı izlemesi, sonuçları değerlendirmesi, uygulamada ortaya çıkacak sorunları çözmeye yönelik yeni öneriler geliştirerek bunları ilgili kuruluşların ve BTYK’nun görüşüne sunmaya devam etmişlerdir.

Bunun üzerine elektronik ticaret hukuksal alt yapısının teşkilinde uygulamadaki aksaklıkların tespiti amacıyla eylem planından önce bir örnek uygulama planının gerçekleştirilmesi öngörülmüş, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu toplantısı 26 Nisan 2000 tarihinde Dış Ticaret Müsteşarlığı koordinatörlüğünde gerçekleştirilmiştir.

Toplantıda, iç ticaret örnek uygulaması ve hukuk çalışma gruplarının 1 Temmuz 2000 tarihine kadar, dış ticaret örnek uygulama çalışma grubunun ise 1 Eylül tarihine kadar yürütülen çalışmalar ve geleceğe dönük önerileri içeren birer sonuç belgesi hazırlaması kararlaştırılmıştır. Hukuk ve iç ticaret örnek uygulama çalışma gruplarının sonuç belgeleri hazırlanmıştır.

Bu çalışmaları yürütmek üzere 2000 yılı başında Dış Ticaret Müsteşarlığı bünyesinde bir “Elektronik Ticaret Genel Koordinatörlüğü” oluşturulmuştur. E-ticaretle ilgili etkin çalışmalar yapmak üzere, Genel Müdürlük temsilcilerinden oluşan E-ticaret Komisyonu teşkil edilmiş, böylece Müsteşarlık içi eşgüdüm sağlanmıştır.

Başbakanlığın 19.03.1998 tarih ve B.02.0.PPG.0.12.320-04993 (1998/13) sayılı genelgesi ile; kamu bilgisayar ağları konusunda yapılan faaliyetlerin değerlendirilmesi, koordinasyonu, izlenmesi ve finansmanı konusunda karşılaşılan darboğazların aşılması amacıyla Başbakanlık Müsteşarının başkanlığında bazı bakanlık ve kuruluş müsteşarlarından oluşan T.C. Başbakanlık Kamu-Net Üst Kurulu ve Kamu-Net Teknik Kurulu kurulmuştur.
e-Türkiye Çalışmaları, Başbakanlığın koordinasyonunda ve Kamu-Net Üst Kurulu ve Kamu-Net Teknik Kurulu toplantılarının ardından 30.07.2001 tarihli geniş katılımlı toplantısı ile başlatılmıştır. e-Türkiye kapsamında on üç ayrı çalışma grubu yer almakta olup, Dış Ticaret Müsteşarlığı bünyesinde oluşturulan Elektronik Ticaret Genel Koordinatörlüğü 2001 yılı Ekim ayından itibaren e-Türkiye kapsamındaki on üç çalışma grubundan biri olan e-Ticaret Çalışma Grubu olarak ve bünyesinde kurduğu 8 Uygulama Grubu ile e-ticaret konusundaki koordinasyonunu sürdürmüştür. Bu kapsamda, e-Ticaret Çalışma Grubu 2002 yılı içerisinde, eAvrupa+ Eylem Planı, e-Türkiye Girişimi I. Ara Raporu ve e-Türkiye Girişimi Eylem Planı çalışmalarına katılmıştır.

2003/12 Sayılı Başbakanlık Genelgesi’nde belirtilen e-Dönüşüm Türkiye çalışmalarının 2003 yılı Mart ayından itibaren DPT Bilgi Toplumu Dairesi tarafından başlatılmasıyla gözlenen gelişmeler kapsamında, e-Ticaret Çalışma Grubu da kendi çalışmalarını yeniden gözden geçirmiş ve e-Ticaret Uygulama Gruplarının yeniden şekillenmesi zarureti doğmuştur. Bu çerçevede, 9 Nisan 2003 tarihinde Dış Ticaret Müsteşarlığınca koordine edilen e-Ticaret Çalışma Grubu ile DPT Bilgi Toplumu Dairesi Başkanının da katıldığı bir toplantıda, e-ticaret uygulama grup koordinatörlerinin görüşleri almıştır. Anılan toplantı sonucunda, KOBİ’ler ve Diğer İşletmeler (koordinatör kuruluş: KOSGEB), Dış Ticarette e-Belge (koordinatör kuruluş: Gümrük Müsterşarlığı) ile e-Finansal Hizmetler (koordinatör kuruluş: Bankalar Birliği) olmak üzere 3 adet uygulama grubu ile çalışmaların sürdürülmesi ve bu süreç içerisinde uygulama gruplarının e-Ticaret Çalışma Grubu içerisinde proje ağırlıklı olarak çalışmalarına devam etmesi, ihtiyaç halinde yeni yapılanmaya uygun biçimde isim, oluşum ve görev tanımlarının değiştirilmesi hususlarında mutabık kalınmıştır.

E-Dönüşüm Türkiye çalışmaları içerisinde Haziran 2003 tarihinde Kısa Dönem Eylem Planı hazırlanmıştır. 2003-2004 dönemi eylemleri kapsayan KDEP içerisinde, e-Ticaret bölümü (bkz. KDEP Eylem No: 68-73) Eylemleri ile Hukuki Altyapı bölümünde yer alan 24 ve 25 No’lu Eylemler e-Ticaret Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır. Bunlardan “Şirket Sicil Kayıt Sisteminin oluşturulması” (sorumlu kuruluş; Sanayi ve Ticaret Bakanlığı), “Ortak e-Ticaret bilgi havuzunun oluşturulması” (sorumlu kuruluş; Dış Ticaret Müsteşarlığı) ve “Dış Ticarette kullanılan bilgi ve belgelerin elektronik ortamda paylaşılması” (sorumlu kuruluş; Gümrük Müsteşarlığı) eylemleri birer uygulama projesi kapsamında yer almıştır. KDEP, 4 Aralık 2003 tarih ve 25306 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile de yürürlüğe girmiştir.

5.2. Türkiye’de E-ticaretin Son Durumu

İnternet kullanımı için gerekli olan teknolojik altyapının sürekli gelişmesiyle, Internet kullanımı ülkemizde de her alanda büyük bir hızla yaygınlaşmaktadır. Özellikle 1999 yılından itibaren Internet kullanıcılarının sayısındaki hızlı artış, Türkiye”deki şirketleri de Internet ortamına girmeye zorlamıştır.

Şu anda Türkiye”deki elektronik ticaret uygulamaları işletmeden son kullanıcılara (Business to Consumer, B2C) satış biçimiyle gerçekleşmektedir. Ancak dünyadaki mevcut uygulamalardan da anlaşılabileceği gibi işletmeden işletmeye satış elektronik ticaret hacminin büyük kısmını oluşturmaktadır. Kısa bir süre sonra Türkiye”de de büyük firmalardan başlamak üzere bir çok şirketin tedarikçileri ve bayileri arasındaki işlemleri internete taşımalarına ve işletmeler arası elektronik ticaretin patlamasına tanıklık edileceği iddia edilmektedir..

Elektronik ticaretin büyüme trendini gören ve bu yeni pazarda yerini almak isteyen çok sayıda şirket rekabette geri kalmamak için internet üzerinde site açmaya başladı. Birçok ünlü marka sanal mağaza açarken, internet servis sağlayıcıları oluşturdukları alışveriş merkezlerinde sanal mağaza kiralamaya başladılar. Bu gelişmeler elektronik ticaret konusunda danışmanlık veren şirket sayısının da artmasına yol açtı. [26]

2007 yılı itibariyle 100 servis sağlayıcısı (ISPs) nın olduğu Türkiye’de yaklaşık 10 servis sağlayıcısının tüm internet hesaplarının% 95 ini oluşturduğu görülmektedir. İnternet servis sağlayıcıları gelirlerinin % 80 ini abonelik ücretlerinden, %10 unu reklamlardan, %3 ünü elektronik ticaretten, %3 ünü web barındırma ve geriye kalan %4 lük payı ise diğer gelirlerden elde etmektedir. [27]

Bu gelişmelerden de görüleceği üzere Türkiye’deki e-ticaret pazarının çok büyük potansiyele sahip olduğu gerçektir.. Telekomünikasyona yapılan yatırım, yükselen sosyo-ekonomik standartlar ve dinamik e-ticaret sektörü yabancı girişimci açısından Türkiye iç pazarını potansiyel bir pazar haline getirmektedir.

E-ticaret başarısı sadece teknolojik bir konu değildir, ayrıca tüketicinin kişisel ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayacak bir yeterlilik ve sunum sağlama anlamına gelir. Türk e-ticareti benzersiz bir şekilde hem kendi iç marketini koruma amacıyla konumlanmış hem de özellikle Almanya ve Türkiye dışında yaşayan Türklere sunulan hizmetleri de karşılama yoluna gitmiştir. Bu da Türkiye pazarına dinamik ve etkin bir başarı getirmektedir. [28]

5.3. Türkiye’ de E-ticaret Oranları

Bankalararası Kart Merkezi (BKM) verilerine göre 2003 yılından bu yana sürekli yükseliş gösteren e-ticaret işlemleri, 2008 yılı son 3 ayında duraklama göstermesine rağmen, 2007 yılına göre yıllık bazda % 48 artış göstererek 8 milyar TL olarak gerçekleşti. Yıllık bazda bakıldığında 2008 rakamları büyümeyi işaret etse de,  özellikle 2008 yılı Ekim, Kasım ve Aralık aylarındaki gerileme dikkat çekicidir. 2005 ve 2006 yıllarında toplam kartlı alışveriş içinde e-ticaret oranı %2,0 – %2,5 seviyelerinde gerçekleşmiştir. Özellikle 2006 yılının son aylarından itibaren yükselişe geçen oran 2008 yılı itibariyle ilk kez %5 seviyesini aşmıştır. Son 3 aya baktığımızda bu oranın da % 4,5 seviyelerine gerilediği görülmektedir. [29]

İnternet ortamında satılan ürünlerde cep telefonu, bilgisayar gibi teknolojik ürünlerin başı çekmesi ve kriz döneminde bireylerin harcamalarını market alışverişi gibi temel ihtiyaç maddelerine doğru kaydırmaları bu düşüşü açıklamakta ilk akla gelen konulardan biri olabilir. 2008 yılı son 3 ayda hem genel alışveriş rakamlarının hem de e-ticaret rakamlarının düşmesine rağmen, kredi kartından nakit para çekiminin yükselmiş olması da dikkate değer bir bulgu. [30]

Türkiye e-ticaretin dönemsel bazdaki rakamlarına baktığımızda dönemsel bazdaki işlem tutarları ve işlem adetleri aşağıdaki tablodaki gibidir;

İşlem Tutarı Açısından E-ticaret İşlemleri

Kaynak:BKM, http://www.bkm.com.tr/istatistik/sanal_pos_ile_yapilan_eticaret_islemleri.asp

İşlem Adedi Açından E-ticaret İşlemleri

Kaynak:BKM http://www.bkm.com.tr/istatistik/sanal_pos_ile_yapilan_eticaret_islemleri.asp

E-ticaret konusunda 2009 yılına baktığımızda 2009’un ilk ayında Türkiye’de internet üzerinden satış yapmak için kurulan e-ticaret firması sayısında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 44 artış olduğu görülmektedir.. Krizle birlikte Türkiye’de kapanan şirketler listesine aydan aya binlerce yeni şirket girerken, maliyetlerin daha az olduğu internette açılan online mağaza sayısında ciddi artış yaşandı. [31]

Bankalararası Kart Merkezi (BKM), krizin etkili olduğu 2009‘un ilk üç aylık döneminde (ocak-şubat-mart) internet üzerinden satış yapmak üzere 47 bin mağazanın kurulduğunu açıkladı. Yayımlanan bilgilere göre, Türkiye’de kayıtlı e-ticaret firması sayısı 2009’un ilk çeyreğinde, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 44 artarak 47 bine ulaştı. [32]

Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre küresel krizin Türkiye’yi vurduğu eylül ayından bu yana 18 bin 897 adet şirket ve kooperatif ile ticaret unvanlı işyeri kapanırken, en büyük darbe ticaret hayatına oldu. 2009’un ilk iki ayında kapanan işyeri sayısı da 7 bin 800’ü aşmıştır. [33]

Toplam harcamalar içinde hâlâ düşük bir oran olsa da, internet üzerinden yapılan alışveriş miktarı, geçmiş dönemlere göre artarak 2 milyar liraya ulaştı. Aynı dönem içinde, online mağazalardan en çok elektronik eşya ve uçak bileti satın alınırken, başta sigorta olmak üzere, düzenli ödemelerin internet üzerinden yapıldığı gözlendi.

6. ELEKTRONİK TİCARET KONUSUNDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

Elektronik ticaretin sorunlarına çözüm yolları bulmak ve küresel ölçekte ticaretin elektronik yolla yapılabilmesi için uygulanması erekli düzenlemeleri hazırlamak için farklı örgütler tarafından bir takım çalışmalar yapılmaktadır. Bu örgütlerin başında Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Birleşmiş Milletler (BM), İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı ve yukarıda da değinildiği gibi Avrupa Birliği (AB)gelmektedir.

6.1. Dünya Ticaret Örgütünde Yapılan Çalışmalar

Dünya Ticaret Örgütü, özellikle haberleşme hizmetleri piyasalarının rekabete açılması ve yeniden düzenlenmesi konusundaki çalışmaları gözeten uluslararası bir kuruluş olarak da öne çıkmıştır. 15 Şubat 1997 tarihli DTÖ Anlaşması, tüm haberleşme altyapısını internetin gelişimi için önemli bir ölçüt olarak değerlendirir.

Dünya Ticaret Örgütü’nün Hizmetler Ticareti Genel Anlaşması (GATS), elektronik ticaret altyapısını oluşturan iletişim ve bilgi teknoloji hizmetlerinde liberalleşmeyi desteklemektedir. Elektronik ticaret konusunda DTÖ’ nün diğer bir anlaşması da Fikri Mülkiyet Hakları’nın ticaretle ilgili boyutlarıdır. Bu anlaşmayla fikri mülkiyetin korunması amaçlanmıştır.

Dünya Ticaret Örgütü’nün elektronik ticaret konusunda yaptığı en önemli çalışmalardan biri de Katar/ Doha da ki bakanlar konferansındaki çalışmalardır. Doha’daki çalışmalar henüz tam olarak tamamlanamamışsa da elektronik ticaret konusunda deklarasyon metninde; 34. GenelKonsey ve diğer ilgili organlar tarafından 20 Mayıs 1998 tarihli Bakanlar Deklarasyonu’ndan bu yana yapılan çalışmalar not edilmiş ve Elektronik Ticaret Çalışma Programına devam edilmesi kararlaştırılmıştır. Şu ana kadar yürütülen çalışmalar elektronik ticaretin tüm kalkınma düzeylerindeki ülkeler için yeni hedefler ve fırsatlar ortaya çıkardığını göstermekte olup, elektronik ticaretin gelecekteki gelişimi açısından gerekli koşulların sağlanmasının ve müsait bir ortam oluşturulmasının önemini kabul edilmiştir. Bu çerçevede, Genel Konsey, Çalışma Programına işlerlik kazandıracak en uygun kurumsal düzenlemeleri gerçekleştirmesi ve gelişmeleri V. Bakanlar Konferansına rapor etmesi için görevlendirilmiştir. Üyelerin elektronik yayınlara gümrük vergisi uygulanmaması konusundaki mevcut uygulamalarını 5. Konferansa kadar sürdürecekleride ifşa edilmiştir. [34]

6.2. Birleşmiş Milletlerde Yapılan Çalışmalar

Birleşmiş Milletler, telekomünikasyon altyapısı ve bilgi teknolojilerinin az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde kullanılması ve yaygınlaştırılması için bünyesinde yer alan kuruluşları aracılığı ile çok sayıda çalışma yürütmektedir.

Bu çalışmalar; Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL), Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE), Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) tarafından sürdürülmektedir.

Birleşmiş Milletler tarafından elektronik ticaret konusunda yapılan çalışmalrdan en önemlisi Elektronik Ticaret Model Kanununu (1996) ve UNCITRAL Elektronik Ticaret Model Yasası (2001)içermektedir.

6.3. İktisadi İşbiriliği ve Kalkınma Teşkilatı Kalkınma Teşkilatı’nda Yapılan Çalışmalar

OECD, güncel konularda işbirliği yapmak yoluyla küresel politikalar üretilmesi amacıyla kurulmuş bir uluslararası kuruluştur. Türkiye ile birlikte toplam 28 ülkenin üye olduğu OECD ülkelerinde, elektronik ticaret ile ilgili çalışmalara ABD’nin öncülük yaptığı gözlenmektedir. OECD, e-ticaretin çeşitli boyutları üzerinde çalışmalar yürütmektedir.

OECD, e-ticaretin çeşitli boyutları üzerinde çalışmalar yürütmektedir. Bu çalışmaların bazıları şöyle sıralanabilir. 1990 yılında kişisel verilerin korunması ile ilgili temel ilkeler, 1996 yılında küresel enformasyon altyapısı, 1997 yılında tüketicinin internet ortamında yaptığı alışverişlerde korunması üzerine çalışma raporları hazırlanmıştır. 1997 yılı 19 -21 Kasım tarihleri arasında Finlandiya’da toplanan Turku konferansında, vergilendirme, kişisel verilerin korunması, güvenlik, tüketicilerin korunması ve benzeri konuların irdelenmesine yönelik çalışmalar yapılmış, Ekim 1998 Ottowa Bakanlar Toplantısında da bu konularda ilke kararlarının alınmasına karar verilmiştir. 1995’de KOBİ’lerin uluslararası ticaretteki rekabet güçlerini artırmak amacıyla açık ve erişilebilir bilgi değişimi için küresel elektronik ortamın yaratılmasına yönelik olarak çalışma gurupları oluşturulmuştur. Bu çalışma gurupları;

• enformasyon ağları (information networks),

• küreselleşme ve getirdikleri (globalization),

• uygulama boyutu (deployment),

• yasal düzenlemeler ve güvenlik (legal, regulatory, security),

• uyum (interoperability),

• finansman (financial issues),

• pilot uygulamalar (tesbeds and pilots) konuları etrafında oluşmuş, bu konularda çerçeveler çizilmiş, hedefler belirtilmiş ve hedeflere uygun örgütlenmeler yapılmıştır. [35]

SONUÇ

Küreselleşen dünyada değişimin ve bilişimin getirdiği en büyük yeniliklerden olan internet ve tüm içeriği internete bağlı olmasada aynı hızla gelişen ve değişen elektronik ticarette gerek kurumlar bazında gerek hükümetler ve gerekse de uluslar arası kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalar dikkatle izlenmelidir.

Geleneksel ticarette karşılaşılan sorunların elektronik ticarette karşılaşılabilme riskinde olduğu gibi, elektronik ticaretin kendine özgü sorunlarında da aynı şekilde çözüm bulunmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir. Yerel ölçekte Dış Ticaret Müsteşarlığının atmış olduğu adımların daha etkili bir şekilde olması gerekliliği kaçınılmazdır. Bu bağlamda Dünya Ticaret Örgütünün elektronik ticaretle ilgili Doha konferansındaki çalışmaları dikkatle takip edilmeli ve özellikle teknolojik altyapı, iletişim maliyetleri, güvenlik ve internet hukuku konusunda gerekli yasal düzenlemeler yapılarak bir an önce uygulamaya yönelik adımlar atılmalıdır.

Ağırlığı B2C olan e-ticaretin gerek özel sektör ve gerekse de kamu tarafından verilecek eğitimlerle B2B olarakda yaygınlaştırılması gerekmektedir. Halen devam eden G2G, G2B, B2G ve e-devlet uygulamalarında uygulamaların tamamlandığı alanlarda toplum bilincinin arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılmalı, uygulamaların geliştirilmesi için global gelişmeler takip edilerek değişimlerin sistemler üzerine ivedilikle uygulanması gerekmektedir.

Elektronik ticaret konusunda izleyen değil yol gösteren sistemler için gerekli teknolojik ve hukuksal altyapıların kurulması yoluyla sorunların önüne geçilerek e-ticaretin yönlendirilmesi küresel dünyanın zorunluluğu olmuştur.

KAYNAKÇA

BAKIRTAŞ Hülya ve TEKİNŞEN Ali. “E-Ticaretin Girişimcilik Üzerine Etkileri” .(Çevrimiçi) http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler/H%C3%BClya%20BAKIRTA%C5%9E%20-%20Ali%20TEK%C4%B0N%C5%9EEN/BAKIRTA%C5%9E,%20H%C3%BClya.pdf (Erişim Tarihi: 06.06.2009)

CANPOLAT Önder. “ E-Ticaret ve Türkiye’deki Gelişmeler” . Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Hukuk Müşavirliği. Mart. 2001. (Çevrimiçi) http://bilisimsurasi.org.tr/listeler/tbs-e-devlet/Feb/att-0005/01-e.ticaret_Sanayi_ve_Ticaret_Bakanl___.pdf (Erişim Tarihi: 30.05.2009)

ÇAĞIL Gültekin ve ERGÜN Kadriye. “ Geleneksel İşletme Anlayışından E-İşletme Anlayışına Geçişte Yaşanan Problemler ”. Akademik Bilişim. Ocak – Şubat. 2008.

Doha Deklarasyon Metni.

(Çevrimiçi) http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/yaziciDostu.cfm?dokuman=pdf&action=detay&yayinID=163&icerikID=266&dil=TR (Erişim Tarihi: 09.06.2009)

Ekonomik Forum.Haziran 2000

E-commerce and the U.S .(Çevrimiçi) http://wiki.media-culture.org.au/index.php/E-commerce_-_Overview_-_USA#The_United_States_and_E-Commerce (Erişim Tarihi: 07.06.2009)

Global News Analysis. “ Turkey: Overview of Commerce ”.

(Çevrimiçi) http://globaltechforum.eiu.com/index.asp?layout=rich_story&doc_id=11173&title=Turkey%3A+Overview+of+e-commerce&categoryid=31&channelid=4 (Erişim Tarihi: 10.06.2009)

KESER Leyla. “ AB’de E-ticaret Oranları ”.(Çevrimiçi) http://www.leylakeser.org/2009/06/abde-e-ticaret-oranlar.html

(Erişim Tarihi: 10.06.2009)

“ Predicting Electronic Commerce Growth: An Integration of Diffusion An Neural Network Models ”. (Çevrimiçi) http://www.allbusiness.com/technology/software-services-applications/11706937-1.html (Erişim Tarihi: 08.06.2009)

SARISAKAL M. Nusret ve AYDIN M. Ali.“E-Ticaretin Yeni Yüzü Mobil Ticaret”. Havacılık ve Uzay Teknolojileri Dergisi. C.1. S.2. Temmuz. 2003.

U.S. Census Bureau. (Çevrimiçi) http://www.census.gov/mrts/www/data/html/09Q1.html

(Erişim Tarihi: 07.06.2009)

USLU İzzet.“ Küresel Pazar ve Elektronik Ticaret ”,

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=458#_ftnref24

(Erişim Tarihi: 27.05.2009)

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=242

(Erişim Tarihi 02.06.2009)

http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/bey4_e.htm

(Erişim Tarihi: 09.06.2009)

http://www.elektronikticaretrehberi.com/e-ticaret_genel_bilgiler.php

(Erişim Tarihi: 03.06.2009)

http://bilgimerkezi.tanitimci.net/e-Ticaret/551-E-Ticarette-B2B-Ne-Kadar-Yaygin-Kullaniliyor.html (Erişim Tarihi: 07.06.2009)

http://www.kobifinans.com.tr/tr/bilgi_merkezi/020905/371

(Erişim Tarihi: 04.06.2009)

http://www.eticaret.org/etkileri.htm (Erişim Tarihi: 27.05.2009)

http://www.dyna.web.tr/pdf/pdf_ciktisi.php?id=80 (Erişim Tarihi: 20.05.2009)

http://www.euractiv.com.tr/ab-ve-turkiye/interview/trkiyedeki-e-ticaret-pazar-ok-byk-potansiyele-sahip (Erişim Tarihi: 28.05.2009)

http://www.eticaret.org/taraflari.htm (Erişim Tarihi: 20.05.2009)

http://www.bkm.com.tr/donemsel-bilgiler.aspx (Erişim Tarihi: 06.06.2009)

http://kobi.milliyet.com.tr/haber/kobi-kriz-e-ticaret-magazalarini-patlatti,4020

(Erişim Tarihi: 05.06.2009)

http://www.e-ticaret.gov.tr/etk/tarihce.htm (Erişim Tarihi: 27.05.2009)

http://ec.europa.eu/internal_market/e-commerce/directive_en.htm

(Erişim Tarihi: 04.06.2009)

http://www.computerworld.com.tr/kriz-turkiyede-e-ticareti-nasil-etkiledi-detay_2319.html (Erişim Tarihi: 04.06.2009)

http://www.bkm.com.tr/istatistik/sanal_pos_ile_yapilan_eticaret_islemleri.asp

(Erişim Tarihi: 03.06.2009)

http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?tb_id=29&ust_id=9 (Erişim Tarihi: 08.06.2009)