7.1.1 Kapsam
Bu deney, sertleşmiş beton deney numunelerinde basınç dayanımı tayini için yapılır.
7.1.2 Prensip
Numuneler, TS EN 12390-4’e uygun basınç deney makinasında kırılıncaya kadar yüklenir. Numunenin
taşıyabildiği en büyük yük belirlenerek beton basınç dayanımı hesaplanır.
7.1.3 Cihazlar
Basınç deney makinası, TS EN 12390-4’e uygun olan.
7.1.4 Deney numuneleri
7.1.4.1 Özelllikler
Deney numuneleri, TS EN 12350-1, TS EN 12390-1, TS EN 12390-2 veya TS EN 12504-1’e uygun,
küp, silindir veya karot biçiminde olmalıdır. Deney numunesi boyutlarının TS EN 12390-1’de verilen
boyut toleranslarına uygun olmaması halinde, bu numuneler, Ek B’de verilen işleme göre deneye tâbi
tutulabilirler.
Hasar görmüş veya şerbet sızmasından dolayı yüzü aşırı şekilde boşluklu (bal peteği görünümde)
olan numuneler deneyde kullanılmamalıdır.
7.1.4.2 Deney numunesinin şekil veya boyutlarının düzeltilmesi
Deney numunesinin şekil veya boyutlarının TS EN 12390-1’de verilenlere, toleransları aşması
nedeniyle uygun olmaması halinde, bu numuneler rededilmeli, boyutları düzeltilmeli veya Ek B’ye
uygun olarak deneye tâbi tutulmalıdır.
Numune boyutlarının düzeltilmesinde Ek A’da verilen metotlardan herhangi birisi kullanılmalıdır.
7.1.5 İşlem
7.1.5.1 Numunenin hazırlanması ve yerleştirilmesi
Numune, deney makinasına yerleştirilmeden önce, yüzeyindeki fazla su kurulanır.
Deney makinası yükleme başlıklarının yüzeyleri silinerek temizlenir ve numunenin başlıklarla temas
edecek yüzeylerinde bulunan herhangi gevşek çıkıntı veya tane alınır.
Deney numunesi ve deney makinasının yükleme başlığı arasında, aralık ayarlama blokları (TS EN
12390-4) ve ilâve plâkalardan başka yerleştirme parçası kullanılmamalıdır.
Küp numuneler, yük uygulama yönü beton döküm yönüne dik olacak konumda yerleştirilmelidir.
Numuneler, makinanın alt yükleme başlığı üzerine merkezlenerek yerleştirilmelidir. Küp
numuneler,belirtilmiş boyutunun veya silindir numuneler, belirtilmiş çapının ± %1’i doğrulukla merkeze
yerleştirilmelidir.
İlâve yükleme plâkaları kullanılıyorsa bunlar, numunenin alt ve üst yüzeylerine göre ayarlanmalıdır.
Kullanılan deney makinası iki kolonlu ise, küp numuneler, mastarlanmış yüzeyi kolona bakacak
şekilde yerleştirilmelidir.
7.1.5.2 Yükleme
0,2 MPa/s (N/mm2.s) – 1,0 MPa /s (N/mm2.s) arasında sabit bir yükleme hızı seçilmelidir. Yük,
numuneye, darbe tesiri olmaksızın, seçilen hızdan sapma, ± %10’u geçmeyecek şekilde, en büyük
yüke ulaşılıncaya kadar sabit hızda uygulanmalıdır. Göstergeden okunan en büyük yük
kaydedilmelidir.
7.1.5.3 Kırılma tipinin belirlenmesi
Deneyin tatmin edici doğrulukta yapıldığının göstergesi olan numune kırılma tipine örnekler; küp
numuneler için Şekil 1’de, silindir numuneler için ise Şekil 3’te gösterilmiştir.
Tatmin edici olmayan numune kırılma tiplerine ait örnekler ise, küp numuneler için Şekil 2’de ve silindir
numuneler için Şekil 4’te gösterilmiştir.
Kırılma şeklinin tatmin edici olmaması halinde bu durum, kırılmış numunenin gözlenen durumu, Şekil 2
veya Şekil 4’te verilenlerden en fazla hangisine benziyorsa, o tipe atıfta bulunularak kaydedilmelidir.
143
Tatmin edici bulunmayan kırılma şekli, aşağıda verilenler nedeniyle meydana gelmiş olabilir:
– Deney işlemlerinde yeterli itina gösterilmemesi, özellikle numunenin yükleme başlığına merkezî
şekilde yerleştirilmemesi,
– Deney makinasının kusurlu olması,
– Silindir numunelerde, beton numune kırılmadan önce, başlıkta meydana gelen çatlama veya kırılma.
7.1.6 Sonuçların gösterilmesi
Basınç dayanımı, aşağıda verilen eşitlik kullanılarak hesaplanır.
Burada;
Bu alan, numunenin belirtilen ölçüleri kullanılarak (TS EN 12390-1) veya Ek B’de verilen işlemle,
numune üzerinde ölçülen gerçek boyutlar kullanılarak hesaplanır.
Basınç dayanımı, en yakın 0,5 MPa (N/mm2)’ye yuvarlatılarak gösterilmelidir.
Şekil 1 – Küp numunelerin tatmin edici kırılma şekilleri
144
Not – T = Çekme gerilmesi nedeniyle çatlak
Şekil 2 – Küp numunelerin tatmin edici olmayan bazı kırılma şekilleri
Şekil 3 – Silindir numunelerin tatmin edici kırılma şekilleri
145
Şekil 4 – Silindir numunelerin tatmin edici olmayan bazı kırılma şekilleri
EK-A
Deney numunelerinin düzeltilmesi
Deney numunesi boyutlarının küçültülmesi gerekiyorsa, numune aşındırılmalı veya kesilmelidir.
Deney numunesinin yük uygulanacak yüzeyleri, aşındırma veya başlıklama yoluyla hazırlanmalıdır
(Çizelge 52).
Çizelge-52 – Düzeltme metodunun kullanım sınırları
Anlaşmazlık durumunda, aşındırma işlemi referans metot olarak kullanılmalıdır.
A.1 Aşındırma
Aşındırma işlemine tâbi tutulacak olan ve su içerisinde kür edilen numuneler, işlemden en fazla 1 saat
önce sudan çıkartılmalı ve daha sonraki aşındırma işlemine veya deneye tâbi tutulmadan önce en az
1 saat süreyle tekrar su içerisinde tutulmuş olmalıdır.
146
A.2 Başlıklama: Kükürt karışım metodu
Başlıklama öncesinde, numunenin başlık yapılacak yüzeyleri kuru ve temiz olmalı, yüzeylerdeki bütün
gevşek parçacıklar uzaklaştırılmış olmalıdır.
Başlık, mümkün olduğu kadar ince olmalı, kalınlığı 5 mm’yi geçmemelidir. Ancak küçük mertebede
bölgesel kalınlık sapmalarına izin verilebilir.
Hazır kükürt karışımlar genellikle uygundur. Alternatif olarak, başlık malzemesi, kütlece eşit oranda
kükürt ve silisli ince kumun (çoğunluğu, ISO 3310-1’e uygun 250 μm göz açıklıklı örgülü elekten geçen
ve 125 μm göz açıklıklı örgülü elekte kalan) karıştırılmasıyla hazırlanabilir. Karışıma, % 2’ye kadar
küçük oranlarda karbon siyahı da ilâve edilebilir.
Karışım, tedarikçinin önerdiği veya gerekli kıvamın sağlandığı sıcaklığa kadar, sürekli karıştırılarak
ısıtılır.
Gerekli sıcaklığa ulaştıktan sonra da karışım, homojenliğinin sağlanması ve eritme potasının
tabanında katı birikiminin önlenmesi için sürekli olarak karıştırılmalıdır.
Not 1- Eritme potasındaki karışım seviyesinin çok aşağıya düşmesine izin verilmemelidir. Aksi
taktirde, tutuşabilecek kükürt buharı oluşması tehlikesi vardır.
UYARI – Kükürt eritme işlemi esnasında, havadan daha ağır olan kükürt buharının tam olarak
atılmasını sağlayacak aspiratör sistemi çalıştırılmalıdır. Çevre kirlenmesi tehlikesini azaltmak üzere,
kükürt karışım sıcaklığının belirli sınırlar içerisinde tutulması için gerekli tedbirler alınmalıdır.
Numunenin alt yüzeyi, yatay plâka/kalıp üzerindeki, erimiş kükürt karışımıyla dolu çukura , numune
düşey konumda kalacak şekilde yerleştirilir.Aynı işlem karışım yeterli sertliğe ulaşıncaya kadar
bekletildikten sonra, üst yüzeye de uygulanmalıdır. Başlıklanmış her iki yüzeyin de birbirine paralel
kalmasını sağlamak üzere, başlıklama çerçevesi kullanılmalı ve plâka/kalıp yüzeyine, kalıp ayırıcı
olarak madenî yağ sürülmelidir.
Not 2 – Numune kenarlarından taşan fazla başlık malzemesi tıraşlanarak temizlenmelidir.
Numunenin her iki uç yüzeyine yapılan başlıkların, numune yüzeyine tam olarak yapışıp yapışmadığı
kontrol edilmelidir. Yapılan muayenede, başlıktan, başlık altında boşluk olduğunu belirten ses
gelmişse, başlık sökülmeli ve numune yeniden başlıklanmalıdır.
En son başlık yapıldıktan sonra, basınç dayanımı deneyi yapılıncaya kadar en az 30 dakika geçmiş
olmalıdır.
EK-B
Ölçüleri, TS EN 12390-1’de verilen standard boyut toleransları dışında olan deney
numunelerinin deneye tâbi tutulması için uygulanacak işlem
B.1 Prensip
Basınç dayanımı tayini deneyinden önce, deney numunesinin boyutları farklı yerlerden ölçülür ve
ortalama değer hesaplanır. Bu ortalama değer kullanılarak, numunenin yükleme yönüne dik ortalama
en kesit alanı hesaplanır.
B.2 Cihazlar
Kumpas ve cetveller: Numune boyutlarını, boyutun % 0,5’i doğrulukla ölçmeye yeterli olan.
B.3 İşlem
B.3.1 Küp numuneler
B.3.1.1 Üç asal eksen (x,y,z) doğrultusundaki boyutların her birisi için, boyutun % 0,5 doğrulukla üç
ölçüm yapılır (Şekil B.1 ve Şekil B.2). Herhangi bir boyutun, belirtilen standard boyuttan % 2 veya
daha fazla sapma göstermesi (eksik veya fazla olması) halinde numune rededilir veya Ek A’da tarif
edildiği şekilde düzeltilir.
B.3.1.2 Yükleme yüzeylerinde, her bir doğrultuda ölçülen altı değerin ortaması (xm, ym) hesaplanır ve
boyutun %0,5’ine yuvarlatılarak gösterilir.
B.3.1.3 Küp numune yükleme yüzeyinin ortalama alanı, Ac= xm . ym olarak hesaplanır ve alanın %1’ine
kadar yuvarlatılarak gösterilir.
B.3.2 Silindir veya karot numuneler
B.3.2.1 Silindir veya karotun her iki yükleme yüzeyinde, birbirine yaklaşık 60° açı teşkil eden üç
doğrultudaki çap, % 0,5 doğrulukla ölçülür (Şekil B.3). Silindir veya karot numunenin yüksekliği,
aralarında yaklaşık 120° olan üç yerden, % 0,5 doğrulukla ölçülür (Şekil B.4). Herhangi bir boyutun,
belirtilen standard boyuttan % 2 veya daha fazla sapma göstermesi (eksik veya fazla olması) halinde
numune reddedilir veya Ek A’da tarif edildiği şekilde düzeltilir.
147
B.3.2.2 Silindir veya karotun yükleme yüzeylerinin ortalama çapı, dm, altı değerin ortalaması alınarak
hesaplanır ve boyutun %0,5’ine yuvarlatılarak gösterilir.
B.3.2.3 Silindir veya karotun yükleme yüzeyinin ortalama alanı,
olarak hesaplanır ve alanın %1’ine kadar yuvarlatılarak gösterilir.
Şekil B.1 – Noktalı çizgiler, küp numunenin yükleme yüzeylerindeki ölçme yapılacak yerleri
göstermektedir.
Şekil B.2 – Noktalı çizgiler, küp numunenin yükleme yapılmayacak yüzeylerindeki ölçme yapılacak
yerleri göstermektedir.
Şekil B.3 – Noktalı çizgiler, silindir numunenin yükleme yapılacak uç yüzeylerinde ölçme yapılacak
yerleri göstermektedir.
148
Şekil B.4 – Noktalı çizgiler, silindir numune yüksekliğinin ölçüleceği yerleri göstermektedir.
EK-C
TS EN 12390-1’e göre Sertleşmiş Beton Deney Numunelerin, şekil, boyut ve toleransları:
Küpler:
Şekil 5- Küp – Anma boyutları
Toleranslar (izin verilen sapmalar )
1. Kalıptan çıkan karşılıklı yüzeyler arasındaki, seçilmiş boyut (d) toleransı, ± % 0,5’den daha düşük
olmalıdır.
2. Perdahlanmış üst yüz ile kalıptan çıkan taban arasındaki, seçilmiş boyut (d) toleransı, ± %1’den
daha düşük olmalıdır.
3. Daha sonra yapılacak deneyde yük uygulanacak olan yüzeylerin düzlükten sapma toleransı, ±0,006
d sınırları içerisinde olmalıdır. Burada, d, mm olarak kullanılır
4. Küp yan yüzlerinin, döküm esnasındaki tabana göre diklikten sapması, ± 0,5 mm’den daha düşük
olmalıdır.
Silindirler:
Şekil 6- Silindir – Anma boyutları
149
Toleranslar
1. Seçilmiş çap (d) toleransı, ± % 0,5’tir.
2. Daha sonra yapılacak deneyde yük uygulanacak olan yüzeylerin düzlükten sapma toleransı,±
0,0006 d’dir. Burada, d, mm olarak kullanılır.
3.Yan yüzün, alt ve üst yüzeylere göre diklikten sapması, ± 0,5 mm’dir.
4.Yükseklik toleransı (2d), ± % 5’dir.
5. Yarmada çekme dayanımı tayini için kullanılacak numunelerde, silindir doğrultman çizgisinin
doğrultudan sapma toleransı, ± 0,2 mm’dir.
Toleransların uygulanması
1. Numunelerin kalıptan çıkan veya aşındırılarak düzeltilen alt ve üst yüzeyleri, toleranslara uygun
olmalıdır.
2. Numunelerin, kükürt, yüksek alüminli çimento veya benzeri malzeme ile başlıklanarak düzeltilecek
alt ve üst yüzeyleri, başlıklama öncesinde Madde 1’e ve başlıklanma sonrasında Madde 2, Madde 3
ve Madde 4’e uygun olmalıdır.
Numunelerde düzlükten sapmanın tayini
Düzlükten sapma, Şekil 7’de daire ve dörtgen şekilli yüzeylerde gösterildiği gibi dört farklı yerde,
doğrultudan sapmanın ölçülmesi yoluyla belirlenir.
Şekil 7 – Daire ve dörtgen şekilli yüzeylerde düzlükten sapma ölçüm yerlerinin gösterimi